^DeAndereKrant

Als gevolg van zware onderwater­explosies zijn afgelopen maandag lekkages ontstaan aan de vier gaspijpleidingen van Nord Stream 1 en 2. Dat gebeurde in de Oostzee, in buurt van het Deense eiland Bornholm. Zowel de Zweden als de Denen concludeerden dat er sprake moet zijn van opzet. Rusland heeft de VN Veiligheidsraad bijeengeroepen. Die boog zich afgelopen vrijdag over de sabotage-actie.

In de westerse media werd meteen met de beschuldigende vinger gewezen naar Rusland. Zo presteerde het NOS-actualiteitenprogramma Nieuwsuur het in één uitzending twee deskundigen op te voeren die beiden vrijwel zeker wisten dat er geen andere dader kon zijn. Volgens voormalig directeur en beleidsmedewerker Timo Koster van de Navo heeft de Russische president Vladimir Poetin “een sterk signaal afgegeven dat hij bereid is nog verder te gaan dan wij al dachten”. Dat de VS achter de aanslag zitten, acht hij ondenkbaar. “Het lijkt mij erg onwaarschijnlijk dat onze grootste Navo-bondgenoot infrastructuur van zijn eigen Navo-bondgenoten kapot gaat maken.” Danny Pronk, die door presentatrice Mariëlle Tweebeeke werd aangekondigd als voormalig ‘inlichtingen- en veiligheidsexpert’ van Instituut Clingendael, sloot zich daarbij aan. “Het meest waarschijnlijke scenario is dat dit een moedwillige daad is van de Russen die met een onderzeeër explosieven hebben geplaatst”, zei hij. “We hebben hier te maken met een dader die zowel het motief als de gelegenheid had en de middelen heeft om dit soort daden te kunnen verrichten.” Over de vraag welk motief de Russen zouden kunnen hebben gehad om hun eigen pijpleidingen te vernielen, liet hij zich echter niet uit. Daar werd ook niet naar gevraagd. In dezelfde uitzending voerde Nieuwsuur ‘veiligheidsexpert’ van HCSS Frank Bekkers op, die zei dat het niet voor het eerst was dat Rusland verdacht werd van onderwatersabotage en dat de beveiliging van onze kabels en pijpleidingen in de Noordzee voor het transport van gas, elektra en data ernstig tekortschiet. Tweede Kamerlid Derk Boswijk van het CDA zei bevestigd te hebben gezien waar hij al een jaar voor waarschuwt. “We zien dat landen, en in het bijzonder Rusland, toch vaak met schepen boven onze kabels liggen.”

Ook in andere westerse landen dezelfde teneur in de media: Rusland als belangrijkste verdachte en de noodzaak om ons te beschermen tegen Russische sabotage. EU-buitenlandcoördinator Josep Borrell kondigde aan dat de beveiliging van kritieke infrastructuur zou worden opgeschroefd. NAVO-chef Jens Stoltenberg deed Denemarken het aanbod te helpen met de bescherming van zijn energie-infrastructuur.

De vernietiging van Nord Stream kwam op een bijzonder moment. Op de dag erna huldigden vertegenwoordigers van de Poolse, Deense en Noorse regeringen de ‘Baltic Pipe’ in. Die nieuwe pijpleiding zal Noors aardgas vervoeren via Denemarken naar Polen. “Het tijdperk van het Russische gasmonopolie loopt op zijn eind, een tijdperk gekenmerkt door chantage, dreigementen en intimidatie”, zei de Poolse premier Mateusz Morawiecki. Als schuldige voor de aanslag op de Nord Stream-pijpleidingen wees hij Rusland aan. “Het toont aan waartoe de Russen in staat zijn om Europa te destabiliseren.” De Utrechtse hoogleraar Beatrice de Graaf opperde in het NPO-praatprogramma Op1 dat de aanslag op Nord Stream 1 misschien wel een dreigement is richting de Noorse pijpleiding.

“Het was vrij voorspelbaar dat sommigen Rusland de schuld zouden geven”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov afgelopen woensdag. “Voorspelbaar, dom en absurd”, voegde hij eraan toe. Hij noemde de lekken bij Nord Stream 1 en 2 “een groot probleem voor Moskou” omdat het gas dat eruit lekt “veel geld kost”. Ook zei hij, waarschijnlijk verwijzend naar een tweet van het Poolse parlementslid Radek Sikorski: “We zien hysterische en euforische reacties van Polen (…) die de Verenigde Staten hiervoor bedanken.” De parlementariër had op Twitter inderdaad zijn dankbaarheid geuit aan Washington voor het onklaar maken van de pijpleidingen met de woorden: “Thank you, USA”.

Al sinds 2014, het jaar waarin het Oekraïense schiereiland de Krim herenigd werd met Rusland, dringt Washington er bij Brussel op aan Russisch gas in de ban te doen. “Deze gebeurtenis heeft duidelijk gemaakt dat het voor Europa noodzakelijk is, na te denken hoe het zijn energiebronnen kan diversifiëren”, zei de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama tijdens een topontmoeting in Brussel. De EU-landen zouden bijvoorbeeld eens kunnen kijken naar het schaliegas dat de Amerikanen in de aanbieding hadden, hintte hij. Het kon in vloeibare vorm met schepen naar Europa worden aangevoerd.

In het jaar daarna, 2015, tekende Gazprom een contract met Europese partnerbedrijven waaronder Shell voor de exploitatie van een tweede gaspijpleiding naar Duitsland, Nord Stream 2. Dit met de bedoeling de capaciteit van de gastoevoer te verdubbelen. Dat stuitte op protest van Washington, omdat het Moskou in staat zou stellen de Russische gastoevoer die via Oekraïne liep te staken, daarmee Oekraïne af te sluiten van het gas en het land bovendien te ‘beroven’ van de twee miljard euro die het jaarlijks verdient aan doorvoerrechten.

De Amerikanen hebben er sindsdien alles aan gedaan om de realisatie van Nord Stream 2 te frustreren. Ze gingen zelfs zo ver om in 2019 bedrijven die de aanleg verzorgden van de pijpleiding te bedreigen met sancties. De Amerikaanse ambassadeur in Den Haag, Pete Hoekstra, zei dat voor Nederlandse bedrijven als Shell, Boskalis en Van Oord geen uitzondering gemaakt zou worden. Het einde van het liedje was dat deze bedrijven zich terugtrokken uit het project. Ook het Nederlands-Zwitserse Allseas staakte zijn werkzaamheden aan de pijpleiding.

De Duitsers waren echter not amused. Washington maakte zich schuldig aan “buitenlandse inmenging”, verklaarde de toenmalige Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas. “Besluiten over het Europese energiebeleid worden in Europa genomen.” De Russen voltooiden in het jaar daarop met hun eigen schepen de aanleg van de pijpleiding. Het wachten was alleen nog op een vergunning van de Bundesnetzagentur, de Duitse toezichthouder op de energievoorziening. Maar Nord Stream 2 is uiteindelijk niet in gebruik genomen. De Amerikaanse president Joe Biden lijkt hiervoor te hebben gezorgd. Hij zei op 7 februari 2022 dat als Rusland Oekraïne binnenviel, hij een einde zou maken aan het project. Hij deed die uitspraak in Washington, in het bijzijn van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, die hier niet op reageerde. Een wakkere journalist van Reuters vroeg daarop hoe Biden dit dacht te doen, aangezien het Duitsland is dat de controle heeft over het project. “Geloof me, we zijn in staat dit gedaan te krijgen”, zei daarop een grijnzende Biden. Dat bleek meteen na de Russische inval op 24 februari. De Duitse regering maakte bekend dat zij Nord Stream 2 niet in gebruik zou nemen.

De gaslevering via Nord Stream 1 lag sinds augustus stil. Volgens Rusland vanwege onderhoudswerkzaamheden. Toch stroomde er wel gas door die laatste leiding op het moment van de explosie. Het ging om de minimale hoeveelheid die nodig is om Nord Stream 1 operationeel te houden. Welk belang kunnen de VS erbij gehad hebben alle vier de leidingen te vernietigen als Nord Stream 2 toch al niet in gebruik was genomen en de Europese landen hun afhankelijkheid van Nord Stream 1 aan het afbouwen waren? Overal in Europa worstelen burgers en ondernemers met onbetaalbare energierekeningen vanwege de weigering van hun regeringen, zaken te doen met Gazprom. In diverse hoofdsteden, waaronder Berlijn en Praag, waren protesten tegen de boycot van Russisch gas. Het zou er op termijn toe kunnen leiden dat regeringen toch weer zaken gaan doen met Gazprom. Dat kunnen ze in Washington niet gebruiken. Met de vernietiging van Nord Stream is het waarschijnlijk voorgoed gedaan met de roep van Europese burgers om Russisch gas.