^DeAndereKrant

De Europese Commissie heeft het voornemen om nieuwe genetische manipulatie­technieken te dereguleren. Zoals eerder gemeld in De Andere Krant, zou dit noodzakelijk zijn om duurzaamheidsdoelen te behalen, voedselzekerheid te garanderen en pesticidengebruik terug te dringen. Maar hoe realistisch zijn deze aannames? En wat zijn de risico’s van genetisch gemanipuleerde gewassen (gmo’s)? Daarover sprak De Andere Krant met gmo-expert Claire Robinson, uitvoerend directeur van actiegroep GMWatch en co-auteur van het boek GMO myths and truths: a citizen’s guide to the evidence on the safety and efficacy of genetically modified crops and foods.

Dit is niet de eerste keer dat we dit verhaal horen. We hoorden dezelfde beloften toen de eerste golf van genetische gemanipuleerde organismen in de jaren ’90 geïntroduceerd werden. Deze zouden ervoor zorgen dat er geen honger meer zou zijn, er zouden grotere opbrengsten zijn, en minder pesticidengebruik. Geen van die beloften is waargemaakt. Integendeel, als we bijvoorbeeld naar genetisch gemodificeerde soja kijken, de meest wijdverbreide gmo-plantensoort, dan is het tegenovergestelde het geval – de gmo-planten leveren minder op dan traditionele planten. Zelfs de Amerikaanse overheid, die gmo’s sterk promoot, geeft dit toe. Wat betreft het verminderen van pesticidenverbruik, de meeste gmo-gewassen zijn resistent tegen onkruidverdelgers, die veelal glyfosaat bevatten, een stof die vermoedelijk kankerverwekkend is. Omdat de gmo-gewassen erop gemaakt zijn deze stoffen te kunnen weerstaan, is het gebruik daarvan juist toegenomen. In landen als Argentinië en Brazilië, waar veel wordt gespoten, heeft dit voor grote gezondheidsproblemen gezorgd.

Er wordt ons al jaren ‘gouden rijst’ beloofd, waarin de precursor van vitamine A door de plant geproduceerd wordt. Dit zou ondervoeding in ontwikkelingslanden tegengaan. Er is nog steeds geen commercieel gewas beschikbaar dat dit doet. Onlangs hebben de Filipijnen toestemming gegeven om een dergelijk gewas te verbouwen. Maar gaat dat de problemen oplossen? De oorzaak van honger is armoede. Mensen kunnen zich het eten dat in overvloed beschikbaar is niet in elk land ter wereld veroorloven. We horen soms over hongersnoden in India of Afrika. De oorzaak daarvan is nooit dat er te weinig voedsel is geproduceerd. Voor mensen die geld hebben, is er voldoende voedsel beschikbaar. Honger en ondervoeding is een politiek-economisch probleem, dat ga je niet oplossen door rijst vitamine A te laten produceren.

Met betrekking tot de nieuwe generatie gmo’s horen we dezelfde beloften. De problemen die ze zouden oplossen, kun je niet bestrijden door een paar genen aan te passen. Het zijn complexe systeem-problemen, die je alleen oplost door naar het geheel te kijken. Bijvoorbeeld, er zijn landbouwmethoden waarmee je op een natuurlijke manier met stikstof de grond kunt verrijken. Er zijn methoden om gewassen te verbouwen zonder gebruik van pesticiden. Die methoden zouden we breder moeten toepassen.

Precies, de agrochemische bedrijven hebben pesticiden nodig. Dat is hun product, dat is wat ze op de markt brengen. Die pesticiden zijn vaak gekoppeld aan de gmo-zaden. Voor hen is het een verdienmodel. Daarnaast rusten er patenten op gmo-zaden. Bedrijven als Corteva en Monsanto beschikken over de meeste patenten van genetisch bewerkte zaden.

Met de oudere technieken werd er vreemd DNA bij een plant ingebracht. Dat proces was willekeurig, je wist niet op welke plek het vreemde DNA geïncorporeerd werd. De nieuwe gmo’s maken gebruik van gene editing, zoals CRISPR (clustered regularly interspaced palindromic repeats – red.) waarmee je heel precies in DNA kunt knippen. Dat is het enige wat precies is aan het proces! De cellen moeten vervolgens zelf het DNA gaan repareren. Dat proces is niet precies, en niet voorspelbaar. Er kan van alles misgaan, onderzoeken tonen aan dat genetisch editen onvoorziene veranderingen in het DNA veroorzaakt. Wat ons het meeste zorgen baart, is dat gewassen toxische stoffen of allergenen kunnen gaan produceren omdat de genetische modificaties de biochemie van de plant wijzigen. Met traditionele gewasveredelingstechnieken weten ze precies welke planten geneigd zijn giftige stoffen te produceren, en hoe dat uit de soort te houden. Met gmo’s en genetisch editen is die kennis niet beschikbaar.

Wij bij GMWatch denken dat dat onverantwoord en gevaarlijk is. We zijn in contact met veel wetenschappers over dit onderwerp. Een recente petitie, getiteld Genetisch editen is niet hetzelfde als rasveredeling, werd zelfs door meer dan honderd wetenschappers ondertekend.

Op dit moment moeten ontwikkelaars wanneer ze een gmo op de markt willen brengen, aan de autoriteiten de genetische sequentie vrijgeven, alsook de sequentie van het natuurlijke gewas waarvan de gmo afkomstig is – het ‘referentiemateriaal’, met detectie-test om de gmo aan te tonen. Wanneer de plannen van de Europese Commissie doorgaan, gaan al deze maatregelen het raam uit. In principe kan een DNA-verandering met de juiste test altijd getraceerd worden. De reden waarom de Commissie zegt dat dit niet mogelijk is, is dat ze geen geld investeren in eigen detectielaboratoria. Als we gewoon blijven vragen om de DNA-sequenties en referentiematerialen bestaat dit probleem niet.

Dat klopt. Maar niet alleen straks, op dit moment patenteren de biotech-bedrijven al natuurlijke, non-gmo zaden. Dat zou eigenlijk nooit mogen gebeuren, ontwikkelaars moeten gewoon toegang blijven hebben tot alle natuurlijke variëteiten.

Dat klopt, hoewel er ook succesverhalen zijn, van zaken die ze gewonnen hebben. Maar natuurlijke zaden zouden gewoon in het publieke domein beschikbaar moeten blijven. In de praktijk is dit dus niet het geval. In de afgelopen decennia is zaadindustrie enorm geconsolideerd, slechts een klein aantal bedrijven heeft de meerderheid van de markt in handen. Dat is geen goede ontwikkeling, we hebben een diversiteit aan zaadontwikkelingsbedrijven nodig, en uiteindelijk moeten boeren hun eigen zaden kunnen controleren. Dat is iets wat in toenemende mate verboden wordt door zogenaamde ‘­variëteitsbeschermingswetten’. Daarnaast, als een boer een gmo-gewas plant, dan mag die volgens zijn contract deze zaden niet herplanten, hij schendt daarmee de rechten die bij het patent horen.

Ja. Het laatste wat we willen is dat deze paar heel grote bedrijven grootschalige controle over de zaad- en voedselvoorziening hebben. Dit zijn de slechtste rentmeesters die je je kunt voorstellen, als je voor voedselsoevereiniteit en diversiteit van gewassen bent. Deze bedrijven gaan voornamelijk over monoculturen. Terwijl het bekend is, dat je in tijden van droogte een grote diversiteit aan gewassen nodig hebt.