^DeAndereKrant

De EU-regulering van genetische gemanipuleerde organismen (gmo’s) is de agrochemische industrie al sinds haar invoering in 2001 een doorn in het oog. De EU hanteert het voorzorgsprincipe voor het op de markt brengen van gmo’s, en dit vereist risicobeoordelingen, traceren en etiketteren van gmo-producten. Dit maakt het lastig om gmo’s op de EU-markt te introduceren en als dat al lukt, blijken consumenten en retailers niet open te staan voor deze producten. In andere landen met geen of minder strenge gmo-regulering, zoals de VS, zijn de gepatenteerde zaden en bijbehorende pesticiden zeer lucratief voor de agrochemische industrie.

De industrie probeert nu de bestaande gmo-wetgeving te omzeilen door de introductie van ‘nieuwe genetische technieken’. Bij traditionele genetische manipulatie wordt vreemd dna bij een organisme ingebracht. Bij de nieuwe technieken wordt dna ge-edit, dat wil zeggen, het dna wordt ‘herschreven’ door verschillende knippen en plakken-methoden, zoals bijvoorbeeld de CRISPR/Cas-technologie. Volgens de industrie is deze techniek nauwkeuriger dan traditionele genetische manipulatie, en veroorzaakt het slechts kleine aanpassingen die ook in de natuur hadden kunnen voorkomen.

Critici brengen hiertegen in dat het basisproces nog steeds genetische manipulatie is. Ricarda Steinbrecher, gespecialiseerd in moleculaire genetica, en codirecteur van Econexus, een onderzoeksorganisatie die de milieu-impact van nieuwe technologieën onderzoekt, geeft aan dat “het zorgelijk is dat de ontwikkeling van nieuwe genetische technieken vooral gericht lijkt te zijn op het omzeilen van regulering en het moeilijk maakt voor het publiek om te herkennen dat genetische manipulatie is toegepast”. In het artikel Genetic engineering in plants and the ‘New Breeding Techniques (NBTs), analyseert ze zeven editing-technieken, en toont daarbij aan dat deze dezelfde risico’s met zich meebrengen als traditionele genetische manipulatie. Steinbrecher: “Er is voldoende wetenschappelijke basis om deze technieken met dezelfde striktheid te reguleren als bestaande gmo’s”.

Volgens de lobby-waakhond Corporate Europe Observatory vallen de nieuwe genetische technieken ook juridisch gezien onder de bestaande gmo-wetgeving. De industrie ziet dat anders. In 2015 kondigde de Commissie aan een niet-juridisch bindende interpretatie van de bestaande wetgeving te zullen publiceren. Ondertussen was in 2012 het New Breeding Techniques (NBT)-platform opgericht, waarbij bedrijven als Syngenta, Bayer CropScience, Dow AgroSciences, Inova Fruit en biotech lobby association EuropaBi zijn aangesloten. Coördinatie is in handen van het Nederlandse adviesbedrijf Schuttelaar en Partners. Uit Wob-verzoeken van Corporate Europe Observatory blijkt dat de Universiteit van Wageningen (WUR) met regelmaat aanwezig is bij de bijeenkomsten van NBT en dat ook de Nederlandse regering druk uitoefent in Brussel om nieuwe genetische technieken te dereguleren.

In 2018 stelt het Europese Hof van Justitie, naar aanleiding van een zaak die vanuit Frankrijk is aangespannen, dat producten die voortkomen uit de nieuwe genetische technieken gereguleerd dienen te worden onder bestaande gmo-wetgeving. Dat is niet naar de zin van de Amerikaanse regering. De Amerikaanse staatsecretaris van Landbouw Sonny Perdue schrijft in een persbericht op 27 juli 2018: “Deze uitspraak stigmatiseert onterecht nieuwe technologieën”. Perdue spreekt over “regressieve en achterhaalde regelgeving”. Op 5 september 2019 ontmoet de EU-commissaris voor gezondheid Vytenis Andriukaitis de Amerikaanse assistent-staatsecretaris Ted McKinney. McKinney geeft aan dat de VS zich “gefrusteerd voelen” door de uitspraak van het Hof, en dat “de EU beter moet nadenken over de gevolgen van de uitspraak en beseffen dat de EU-wetgeving moet veranderen”. De Amerikaanse milieugroep Food and Water Watch legt nog veel meer lobby-activiteiten bloot van Amerikaanse ambassades overal in de wereld. De lobby-bijeenkomst CRISPRcon 2019 wordt mede georganiseerd door de Universiteit van Wageningen.

Het NBT-platform wordt in 2019 opgeheven, maar de activiteiten ervan lijken te worden voortgezet door de “onafhankelijke academische organisatie” European Plant Science Organisation (EPSO). Die houdt zich onder meer bezig met het ontwikkelen van een aantrekkelijk narratief. Zo wordt gesteld dat genetisch gewijzigde producten kunnen bijdragen aan het bestrijden van klimaatverandering en het terugdringen van pesticidegebruik. Daarnaast doneert de Bill en Melinda Gates Foundation in juli 2020 1,5 miljoen dollar aan de denktank Re-Imagine Europa voor het opzetten van een ‘innovatie- en klimaattaskforce’, met als doel “een brede groep Europese stakeholders te betrekken in een debat over genetisch editen in de 21e eeuw”. Een expertcomité van de taskforce geeft aan dat een herdefiniëring van industriële landbouw versus biologische productie wenselijk is, zodat de nieuwe genetische technieken als ‘groen’ gepromoot kunnen worden.

In 2021 concludeert de Study on New Genomic techniques, die in opdracht van de Europese Raad wordt uitgevoerd, dat de nieuwe genetische technieken kunnen bijdragen aan een duurzamer voedselsysteem en het behalen van de doelen uit de Europese Green Deal en de Farm to Fork-strategie. De Europese Commissie heropent daarop, in april 2021, het debat over de regelgeving. In dezelfde maand publiceert de Universiteit Wageningen een artikel met als titel: Wetenschappers dringen er bij de EU op aan het gebruik van nieuwe genetische technieken en moderne biotechnologie in de biologische landbouw toe te staan. Daarin stelt de universiteit dat het toestaan van “nieuwe veredelingstechnieken zoals genbewerking in de biologische landbouw” noodzakelijk is om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen te bereiken. Volgens Richard Visser, hoogleraar Plantenveredeling in Wageningen, kunnen “biologische landbouw en genbewerking elkaar heel goed aanvullen en, gecombineerd, bijdragen aan meer lokale en wereldwijde duurzaamheid”.

Hans van Scharen, onderzoeker bij Corporate Europe Observatory, is het daar niet mee eens. “De regelgeving beschermde tot nu toe consumenten, boeren en het milieu door een minimale veiligheidscheck te ­eisen”, stelt hij. “Daarnaast moeten gmo-producten herkenbaar zijn. Dat wordt nu los gelaten. Er wordt gezegd ‘er moet vrijheid van keuze zijn’. Maar die vrijheid geldt blijkbaar niet voor consumenten of biologische boeren die nadrukkelijk niet kiezen voor gmo’s.”

Volgens een consortium van 58 biologische belangenorganisaties “vaart de Commissie blind op de beloften van de gmo-industrie. Er is geen wetenschappelijke onderbouwing voor de claims dat de nieuwe technieken aan duurzaamheid bijdragen. Tegelijkertijd wordt de uitgebreide wetenschappelijke literatuur die aantoont dat genetisch editen risico’s met zich meebrengt genegeerd. “Europese politici geven vaak aan de we naar de wetenschap moeten luisteren,” zegt Van Scharen. “Ze doen alsof er een soort consensus is over deze gene-editing technieken. Die is er niet. Er zijn heel veel wetenschappers die wel degelijk zeer bezorgd zijn en dat ook uiten. Maar die worden amper gehoord. Daarnaast is er sprake van belangenvestrengeling. Veel van de wetenschappers die in allerlei lobbyplatforms actief zijn, hebben zelf belang bij deregulering. Ze hebben patenten op hun naam, of ze werken nauw samen met agrochemische bedrijven”.

Hij waarschuwt dat er vier bedrijven zijn – Syngenta, Bayer, Corteva en BASF – die de markt beheersen. “Als deze deregulering doorgaat, zal die concentratie alleen maar toenemen. Al die zaden, planten en nieuwe gewassen zijn gepatenteerd. Wie hebben die patenten? Dezelfde bedrijven die nu al de markt beheersen. Dit gaat om de controle over de globale voedselproductie.”

In het tweede kwartaal van 2023 komt de Commissie met een beleidsvoorstel.