^DeAndereKrant

Het recente besluit van het bestuur van woonzorgcentrum Die Buytenweye in Delft om te bezuinigen op de voedingskosten van de bewoners, leidde tot veel kritiek en ophef. De Pieter van Foreest-organisatie waartoe het woonzorgcentrum behoort, heeft inmiddels spijt van de formulering en benadrukt dat iedere persoon voldoende voeding kan krijgen. Bovendien gaat men aan de slag met de beleving rondom de maaltijd en kunnen bewoners zelf inspraak hebben op wat er gegeten wordt.

Maar het besluit van Die Buytenweye staat niet op zichzelf. In veel zorginstellingen wordt, vaak onder het mom van duurzaamheid, bezuinigd op energie en voeding. Zo worden warme-truien-dagen georganiseerd, wordt zonder oven gebakken, beknibbeld op voeding door bouillonblokjes te gebruiken in plaats van een goed gevulde kippensoep. Ook worden meer psychotrope medicijnen voorgeschreven, om mensen zich beter te laten voelen, terwijl bekend is dat ze niet werken maar wel risicovolle bijwerkingen kunnen veroorzaken. Het is een feit dat de zorgsector te maken heeft met sterk oplopende kosten, maar die worden – naast algemene trends als vergrijzing – vooral veroorzaakt door het hoog oplopende ziekteverzuim en de uitstroom van personeel. De gezondheid van het zorgpersoneel is tot een dieptepunt gedaald. Het ziekteverzuim onder de verpleging, verzorging en thuiszorg steeg het eerste kwartaal 2022 tot boven de 10 procent, wat nog nooit eerder is voorgekomen. Het verzuim van 8,5 procent over 2021 kost de sector naar schatting € 1,1 miljard. De uitstroom lag in 2021 rond de 20 procent en is in 2022 met 26 procent nog verder gestegen.

Zorgorganisaties worden te afhankelijk van de zelfopoffering van het personeel om de zorg draaiende te houden. Vanwege ontevredenheid over de werksfeer (communicatie leidinggevende, discriminatie, armoede en uitsluiting, werkdruk en het lage loon) kiezen meer verplegenden en verzorgenden voor een zelfstandig beroep of verlaten de sector. De kosten voor personeel niet-in-loondienst bedroegen in 2021 1,4 miljard euro, een stijging van 9 procent. De kostenstijgingen zijn zodanig dat bij ongewijzigd beleid vele in de financiële problemen kunnen komen en continuïteit van zorg niet langer voor iedereen gewaarborgd kan worden.

Het tegengaan van ziekteverzuim zou dan ook de hoogste prioriteit moeten hebben in de zorg. In de praktijk worden oplossingen gezocht in ‘smart’ zorg door digitalisering, robotisering, en kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence), maar die vragen ook grote investeringen. Daarbij ontberen deze methoden de menselijkheid in de zorg waar veel meer behoefte aan is en die daardoor uiteindelijk kosteneffectiever is.

Bezuinigen op voeding is in ieder geval een verkeerde keuze. Maaltijden vormen een belangrijk onderdeel voor de ervaren kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen. Het ingrijpen op de maaltijdverstrekking en leefomgeving (temperatuur, ventilatie en luchtvochtigheid) in verpleeghuizen kan negatieve gevolgen hebben op de mate van ondervoeding dat tot meer ziektelast, meer medicijngebruik, zorgbehoefte en zelfs overlijden kan leiden. Uit een onderzoek van SEO uit 2014 bleek dat er in Nederland dagelijks iemand overlijdt aan ondervoeding.

Het is niet ondenkbaar dat het percentage ouderen met ondervoeding ten gevolge van de coronamaatregelen nu veel hoger is. De mondkapjes, geen bezoek mogen ontvangen, minder bewegen, eenzaamheid en angst, armoede, lagere temperaturen, kunnen de voedselinname van ouderen beïnvloeden. Ook andere redenen zoals de toegenomen hoeveelheid medicatie en het toegenomen aantal vaccinaties bij ouderen kunnen een rol spelen bij ondervoeding.

Ondervoeding is niet altijd te zien aan vermagering of verdwijning van spiermassa. Ook mensen met overgewicht kunnen ondervoed zijn. Het komt vooral voor bij mensen met meerdere ziekten, medicijngebruik, ziekenhuisopname, eenzaamheid, kauw- en slikproblemen, verlies van smaak en geur en psychische, sociale of financiële problemen. Ondervoeding heeft allerlei negatieve effecten: groter risico op een verzwakt immuunsysteem (waardoor eerder kans op infecties en chronische ziekten), niet of onvoldoende mentaal en fysiek functioneren, kans op meer medicijngebruik, doorligwonden, toename van zorgcomplicaties, operaties, ziekenhuisopnames of verpleeghuisopnames. Uit wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat het voorkomen en het verhelpen van ondervoeding in verpleeghuizen kosteneffectief is. Voor iedere geïnvesteerde euro wordt 2 tot 4 euro terugverdiend.

Hoewel na het verschijnen van het SEO-rapport in 2014 verschillende initiatieven zijn ontstaan om ondervoeding tegen te gaan, krijgt het onderwerp nog steeds geen prioriteit in de zorg. Ook in de analyse Uitvoering Wet Langdurige zorg 2021-2022 van de Nederlandse Zorg Autoriteit ontbreekt het voorkomen en verhelpen van ondervoeding. Een door de overheid gefinancierd programma Nederland Goed Gevoed zou een oplossing kunnen zijn. De overheid moet er minimaal voor zorgen dat energie en goede voeding betaalbaar en beschikbaar blijven voor iedereen. Voldoende essentiële en diverse voeding van Nederlandse bodem voor een gezond dieet is een onmisbare basis voor goed zorg.