^DeAndereKrant

Naar alle waarschijnlijkheid komt er eerst een zogenaamde account-based-variant van de CBDC. Dat betekent dat u met een Europees digitaal ID (EID) moet inloggen, wellicht in je al bestaande bank-app. Dat betekent dat je er dan een rekening bij hebt. De ECB heeft in dit scenario in één keer inzicht in al je bestedingen. Dan is het gelijk gedaan met de privacy.

Er is ook een andere mogelijkheid: de value-based-variant, waarmee je de CBDC ook offline kunt gebruiken. De variant bestaat eigenlijk al in de vorm van een (anonieme) OV-chipkaart. Je laadt er wat tientjes op en checkt in en uit in de tram, zonder dat ooit is vastgelegd waar je bent geweest. Zodoende is bij een handige digitale betaling je privacy gewaarborgd. Deze opzet van CBDC geeft burgers privacy, en dus de centrale bank minder macht. De bank kent jouw saldo nu immers niet en kan je ook niet met negatieve rente treffen.

De variant van CBDC waarbij je moet inloggen, doet precies het tegenovergestelde. Het is dus of het een of het ander. Je raadt het al: centrale banken gaan voor de privacy-onvriendelijke variant, ook al blijkt bijvoorbeeld uit recente case studies uit Nigeria en de Bahama’s dat slechts een half procent van de bevolking te porren is voor CBDC.

In april 2022 lanceerde de Europese Commissie (EC) een online consultatie over CBDC, die twee maanden duurde. Er kwamen duizenden reacties, die unaniem negatief waren over de komst van de digitale munt. Veel Oost-Europeanen vroegen zich af of het gezond is dat een overheid zo veel grip heeft op het leven van burgers. Reguliere media schreven er wel over, maar stelden dat we eerst nog maar eens moesten zien of de CBDC er wel zou komen. Halverwege de consultatieperiode werd de desbetreffende pagina van de commissie ineens aangepast. Het wetsvoorstel voor de CBDC werd ineens voor het einde van het tweede kwartaal van 2023 aangekondigd. Deze werkwijze doet vermoeden dat er geen ruimte is voor een debat.

Er zijn wel meer vraagtekens te zetten bij deze werkwijze. Documentatie rond het wetsvoorstel wijst bijvoorbeeld ook op de discrepantie tussen een account-based en een value-based CBDC. Fijntjes is daaraan toegevoegd dat bij deze ontwerpkeuze de digitale identiteit, die nodig is voor de value-based variant, al is gefinancierd uit het coronafonds. Het geld uit die pot ging dus helemaal niet naar ‘de zorghelden van de coronacrisis’.

De Tweede Kamer stemde dan wel tegen deze werkwijze, volgens de bevoegdheid die deze heeft volgens artikel 81 van de grondwet. De regering liet echter bij monde van staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66) optekenen dat de Kamer wel “iets kan vinden”, maar dat “het ook belangrijk is wat de regering vindt”. Die opmerking doet gelijk vermoeden dat er voor de inlogvariant wordt gekozen. Dan is de Europese digitale identiteit ook een feit, met daaraan gekoppeld de mogelijkheid in de toekomst met de opvolger van de QR-app ook medische data te verkopen. Aankopen scannen op klimaatschade is dan ook een optie. Het is om die redenen dat de CBDC invoeren als het binnenhalen van het paard van Troje is. Voor de volledigheid mag niet onvermeld blijven dat de privacy tot heel kleine bedragen wel blijft bestaan, als de app het tenminste mogelijk maakt kleine bedragen af te rekenen zonder in te loggen.

IT-experts wijzen ondertussen op enorme risico’s van alle datakoppelingen. Een geslaagde hackpoging betekent mogelijk dat je identiteit gestolen kan worden. Als jouw fysieke paspoort gejat is, kun je nu nog met contanten een nieuw paspoort halen bij de gemeente. Straks zit elk aspect van je identiteit in een enkele app – van je belastingaangifte, tot bestedingspatroon en de informatie over de ontsluiting bij je laatste bevalling. Om dit allemaal veilig te bewaren, is er technologie nodig die nog niet bestaat. Alleen dit is al reden voor een uitputtend, constructief maatschappelijk debat.

Het liep anders. In februari 2021 kondigde de regering aan groot voorstander te zijn van het Europese digitale paspoort. In de onderbouwing werd genoemd dat dit digitale paspoort de maatschappelijke kans in zich draagt dat Amerikaanse big techbedrijven meer winst maken dankzij toegenomen impulsaankopen – de regering heeft het over 4 biljoen dollar (4000 miljard – red.) meer omzet voor Amazon en dergelijke bedrijven. De regering was op dat moment ‘demissionair’ vanwege het toeslagenschandaal. Het had een signaal moeten zijn om op de rem te trappen van deze verheerlijking van de digitalisering, die met zijn verdelende algoritmes een spoor van maatschappelijke vernieling kunnen achterlaten.

De regering liet destijds aan de EC weten geen veto te zullen ­uitspreken. Daarmee was Nederland gelijk het initiatief kwijt. De EC heeft nu toestemming van de regering om een wet te maken die de Kamer niet wil, bijvoorbeeld ook over het invoeren van een digitale identiteit. Dat is juridisch mogelijk in Europa.

Op 28 juni 2023 volgt het voorstel uit Brussel. In een laatste brief liet minister van Financiën Sigrid Kaag (D66) weten dat het niet mogelijk is, voor het zomerreces een debat te houden over de invoering van de CBDC. Heel erg is dat niet, er is al lang en breed aangetoond dat als het erop aankomt de kabinetten onder leiding van Mark Rutte – zelfs in demissionaire toestand – zich niks aantrekken van het volk of haar vertegenwoordigers in de Tweede Kamer.

Er is nog wel een reden dat de Europese digitale identiteit zou kunnen afketsen. Deze is strijdig met Duits recht. Mocht CBDC toch afketsen, is dat de reden. Als je straks terugkomt van de camping, is het mogelijk dat er een zwanger CBDC-paard van Troje in de gang vruchtwater staat te lekken met in zich een veulen vol digitale narigheid.