^DeAndereKrant

Wie bij de betere boekhandel naar binnen loopt, op zoek naar boeken over de oorlog in Oekraïne, komt bedrogen uit. Hoewel ‘wij’ volgens Mark Rutte in oorlog zijn met Rusland, laten onze politieke commentatoren en journalisten het volledig afweten. Naast Tunnelvisies van Ab Gietelink is De Tragedie van Oekraïne, Europa als opmarsgebied voor de oorlog tegen Rusland door Kees van der Pijl het enige Nederlandstalige boek dat dit jaar wel verscheen over dit onderwerp. Op begrijpelijke wijze wordt in Van der Pijls boek uit de doeken gedaan hoe deze oorlog is ontstaan en wat de gevolgen ervan zijn, maar in de winkel is het niet te vinden. Het boek kreeg ook geen enkele aandacht in de media. Van der Pijl, een man met een grote staat van dienst, voormalig docent Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam en voormalig hoogleraar en directeur van het Centre for Global Political Economy aan de universiteit van Sussex, ontving vanuit de reguliere media geen enkel verzoek voor een interview.

Verklaarbaar is dat wel. Want Van der Pijl vertelt het verhaal dat niemand wil horen. Hij toont aan, met een stortvloed aan bewijs, dat de Verenigde Staten en de Navo, in samenwerking met Oekraïense nationalisten, doelbewust Rusland tot een punt brachten waarop Poetin niets anders kon doen dan militair ingrijpen.

De auteur begint met een indringende schets van de onthutsende corruptie die het land in zijn greep kreeg na de onafhankelijkheid in 1991, die volgde op het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Het staatsbestel verdampte. Oligarchen grepen de macht, innig samenwerkend met de politici die zij financierden. Hij spaart daarbij ook de pro-Russische oligarchen niet. President Janoekovitsj, die in 2014 werd verdreven omdat hij niet wilde toegeven aan westerse eisen om zich van Rusland af te wenden, was net zo corrupt als de rest: “Janoekovitsj had de presidentsverkiezingen ditmaal eerlijk gewonnen. Maar in plaats van de oligarchie te disciplineren, zoals Poetin deed, gebruikte hij het centralisme voor zijn privébelangen.”

Aan de Maidan-coup in 2014 gingen jaren aan voorbereidingen vooraf, laat Van der Pijl zien. Vanaf 2008 lanceerde de EU het Oostelijke Partnerschap en kreeg Oekraïne een uitnodiging voor de roemruchte EU-Associatieovereenkomst en een ‘vrijhandelsakkoord’ die, schrijft Van der Pijl, “van het land een Atlantisch protectoraat zouden maken. De associatie hield immers defensiesamenwerking met de Navo in en betekende de feitelijke beëindiging van de neutraliteit die in 1994 overeen was gekomen.” Janoekovitsj probeerde zowel de EU als Rusland tegemoet te komen, maar het Westen had allang besloten dat hij het veld moest ruimen. Brussel “stelde een harde neoliberale overeenkomst voor met verregaande bepalingen op het gebied van defensie en buitenlands beleid”, die geen ruimte liet voor voortgaande samenwerking met Rusland. Ondertussen had de VS, eind 2013, al 5 miljard dollar in het land gepompt voor “democratie­bevordering”. De EU schonk tussen 2007 en 2014 1,3 miljard euro aan Oekraïne. Private financiers, zoals George Soros en een andere miljardair, Pierre Omidyar, droegen ook een steentje bij. Dat geld werd besteed om Oekraïne rijp te maken voor een ‘kleurenrevolutie’. Vanuit de Amerikaanse en Britse ambassade in Kiev werden propagandacampagnes opgezet, die het Oekraïense nationalisme moesten stimuleren en Rusland in een kwaad daglicht stelden. Dat mondde uit in de Maidan-revolutie, die echter niet werd beslist door vreedzame demonstranten, schrijft Van der Pijl, maar door een “gewapende opstand van Oekraïense ultranationalisten”. Het was met name hun leider Andri Paroebi die de schietpartijen op het Maidan-plein organiseerde. Paroebi, “een echte fascist, met koppelriem en Hitler-groet”, werd in 2016 voorzitter van het parlement in Kiev. Het waren ook de ultranationalisten die na de coup het voortouw namen in de burgeroorlog tegen de ‘opstandige’ oostelijke provincies, die zich weigerden neer te leggen bij de prowesterse machtsovername. Zij blokkeerden alle pogingen om tot een vergelijk te komen met de opstandelingen en doen dat nog steeds.

Kansen om tot een akkoord te komen waren er wel degelijk na de Maidan-coup. Nadat Russische troepen op 24 augustus 2014 hadden geïntervenieerd om een bloedbad in het oosten te voorkomen, en de nationalisten zware verliezen hadden toegebracht, werd het eerste Minsk-vredesakkoord gesloten. In december 2014 besloot het parlement in Kiev echter de “grondwettelijk verankerde neutrale status van het land op te geven en te streven naar Navo- en EU-lidmaatschap”. Daarop barstte de strijd weer los. Toen de nationalisten opnieuw dreigden te verliezen, werd op 7 februari 2015 een nieuw vredesakkoord gesloten, Minsk II, ditmaal gesteund door Frankrijk en Duitsland. Maar dit akkoord, zo gaven Angela Merkel en andere leiders later toe, was slechts bedoeld om Oekraïne tijd te geven om zijn militaire slagkracht te versterken. In de jaren daarop voerde het ‘coup-regime’ de strijd tegen de opstandelingen in het oosten weer op. Begin 2016 waren er al 13.000 doden gevallen. Op 15 december 2021 kwam Rusland met nieuwe voorstellen voor veiligheidsgaranties, waaronder de toezegging dat Oekraïne geen lid van de Navo zou worden. Die werden weggewuifd. Begin 2022 had Kiev de helft van zijn parate leger, 125.000 man, langs de bestandslijn in de Donbas samengetrokken. Op 24 februari volgde de Russische invasie.

Van der Pijl plaatst de gebeurtenissen in Oekraïne nadrukkelijk in een bredere geo­politieke context. Hij laat zien dat de VS al heel lang een strategische campagne voert om Rusland kapot te maken – een “veelzijdige, asymmetrische destabilisatiecampagne”, waarbij gebruikgemaakt wordt van “economische, politieke en psychologische vormen van oorlogvoering”. Deze anti-Russische campagne – gesteund door de Britten en door het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken via diverse propaganda-initiatieven – is uitermate succesvol geweest. Bij het grote publiek en onder politici is nauwelijks besef van de werkelijke motieven achter de oorlog. Zolang een boek als dit wordt doodgezwegen, zal daarin ook geen verandering komen. We vroegen Van der Pijl naar de reacties op zijn boek.

“Ik ben niet zo’n aantrekkelijke gesprekspartner! Ik vertelde in 2016 in aanloop naar het Oekraïne-referendum al dat Oekraïense ultranationalisten, gesteund door de VS, in 2014 een coup hadden gepleegd in Kiev, waarbij ze meer dan honderd mensen doodschoten. Overigens is onlangs bekend geworden dat ze daarvoor Georgische huurlingen hadden ingevlogen. De architect van de coup was Andri Paroebi, een echte fascist, die in 2014 de leiding had over de zogenaamde zelfverdedigingscommando’s. Hij wordt nog altijd als held onthaald bij de Navo en onlangs nog door Trudeau in Canada.”

“Ja, de coup vond plaats over de ruggen van een legitieme volksopstand. De zoveelste in Oekraïne. Toen ik in 2008 in Oekraïne was, waren er al dagelijks demonstraties. Tegen de corruptie, het uitkleden van sociale voorzieningen, enzovoort.”

“Wij voerden actie met de groep ‘Oorlog is geen oplossing’. Rob de Wijk (defensiespecialist van het Hague Centre for Security Studies) zei destijds op televisie: ‘Dit gaat alleen over handel’. Maar in het Associatieakkoord staan drie artikelen die inhouden dat je ook Navostandaarden moet overnemen. Dat is een gevolg van het Lissabonverdrag, waarin de EU een vazal van de Navo is geworden. Onze campagne waarschuwde net als Forum (FVD – red.) en (toen nog) SP dat als Oekraïne aan de EU zou worden gekoppeld, het tot oorlog zou komen.”

“Nee, maar dit was geen land. Oekraïne is een erfenis van de bestuurlijke indeling van de USSR in deelrepublieken, autonome regio’s, enzovoort. Daardoor was het mogelijk dat bijna tweehonderd naties en nationale groepen konden samenleven in één staat. In 1991 werden die verdeeld over vijftien staten, nadat Jeltsin een coup had gepleegd tegen Gorbatsjov. Die had nooit erkend mogen worden. Het gevolg was het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. 25 miljoen Russen werden wakker in een ander land. Daar was niets voor geregeld.”

“Wat Poetin doet, noem je horizontale ­escalatie. Hij zoekt naar partners. Poetin wil niet verticaal escaleren, zoals het Westen doet – clusterbommen inzetten, verarmd uranium. Het uitgangspunt van Poetin is dat hij de Russische bevolking niet in gevaar wil brengen. Daarom zoekt hij steun, ook van een partij als Noord-Korea. Of wij dat leuk vinden of niet, doet er voor hem niet toe. We mogen blij zijn dat hij hiervoor kiest in plaats van voor escalatie naar een hoger geweldsniveau op het slagveld.”

“De oorlog in Oekraïne is een gelopen race, het land is doodgebloed. Het zal eindigen in een overwinning voor Rusland. Dat is onvermijdelijk, tenzij de Navo direct ingrijpt en het tot een kernoorlog komt. Daarom moet volgens de Amerikaanse hoogleraar John Mearsheimer die Russische overwinning ook niet te lang op zich laten wachten.”

“Nee, Rusland heeft geen ambitie om één Oekraïner eronder te hebben. Dat hebben ze wel geleerd uit de ervaring met een veelvolkerenstaat, zowel onder de tsaren als in de Sovjet-Unie. Oekraïne was daarin altijd een probleemgeval, denk maar aan de collaboratie met de nazi’s in de oorlog. Maar het Westen heeft gezegd dat Oekraïne na de oorlog lid wordt van de Navo. Dat is voor Rusland onacceptabel. Dat is een dilemma voor Rusland.”