^DeAndereKrant

De flamboyante 42-jarige econoom Brecht Arnaert doet regelmatig van zich spreken in bekende videopodcasts zoals die van Holland Gold en Jorn Luka. Op zaterdag 27 januari organiseert hij met zijn bedrijf Safecapital een evenement in Eindhoven, met bekende financieel specialisten als Willem Middelkoop, Arjo Klamer, Ab Flipse en Lex Hoogduin (ook via livestream te volgen). Arnaert is een exponent van de zogeheten ‘Oostenrijkse’ economische school, groot voorstander van de vrije markt.

De Oostenrijkse school, die zijn oorsprong vindt in de negentiende eeuw bij Carl Menger en in de twintigste eeuw wordt voortgezet door economische reuzen als Ludwig von Mises en Nobelprijswinnaar Friedrich Hayek, heeft een imposant theoretisch bouwwerk gecreëerd op het fundament van individuele vrijheid. De ‘Oostenrijkers’ betogen dat op basis van de vrije keuzes van elk individu een ‘spontane ordening’ ontstaat die in alle opzichten rijker is dan een centraal geleide economie. Dit omdat bij een ordening van ‘onderop’, de kennis van alle mensen wordt meegenomen, niet alleen van technocraten aan de top.

Toch heeft Arnaert ook een meningsverschil met de ‘Oostenrijkers’, in Nederland vertegenwoordigd door het Mises Instituut. Hij vindt hun aanpak te theoretisch. “De Oostenrijkers geloven in een waardevrije economie. Ik zeg, waardevrije economie is waardeloze economie. Hun analyse is goed, maar ik wil die verzachten, het menselijke en gemeenschappelijke erin terugbrengen.”

Met Safecapital werkt hij ook langs beide sporen – het financiële en het geestelijke. “Safe staat voor veilig. Mensen willen weten hoe ze hun koopkracht veilig kunnen stellen. Daar helpen wij bij. Capital gaat echter niet over geld, maar over intern kapitaal. Wij focussen op het creatieve potentieel van ieder mens. Dit bevindt zich onder de bewustzijnsgrens. Daar kun je enkel geraken door contemplatie. De meeste ondernemers hebben een verhaal. Ze voelen dat ze iets in de wereld moeten zetten. Het motto van mijn bedrijf is dan ook, ‘economics, metaphysics and everything in between’.”

Voor zijn holistische visie op economie grijpt Arnaert terug naar de school van Salamanca, een groep Spaanse scholastische denkers uit de zestiende eeuw, die als eerste economische theorieën ontwikkelden, gebaseerd op het natuurrecht. Zij stelden dat ieder mens recht heeft op leven en vrijheid. Dat gold in hun ogen zelfs voor de inheemse bevolking van Amerika die in die tijd door de Spanjaarden werd onderdrukt. “Voor de scholastici was de economie geïntegreerd in hun totaalbeeld van de mens. Hun theorieën omvatten het economische, maar ook het religieuze en ethische leven.”

Arnaert leerde van deze wijsgeren dat een ethische samenleving berust op vijf instituties: “privaateigendom, het huwelijk, het vrije debat, traditie en logos. Als je die vijf respecteert, ga je niet alleen naar een vrije samenleving, maar naar een bloeiende samenleving.” Logos, legt hij uit, is het idee dat voor alles een reden is, een bestemming. “De mens ging vanuit chaos naar orde, logos. We gaan nu naar telos – het einddoel van het universum. Wij leveren daar allemaal een kleine bijdrage aan, hoewel we zelf niet kunnen zien wat onze bijdrage is. Dat is het proces van spontane ordening”, voegt hij hieraan toe, een verband leggend tussen de metafysica van de School van Salamanca en de Oostenrijkse economische theorie. Hij wijst meteen op een paradox. “Wat je ziet, is dat de planning van de machthebbers leidt tot chaos. En vrijheid juist tot orde.”

Is een religieuze dimensie nodig voor een bloeiende vrije samenleving? Arnaert: “Ik denk het wel. Ik zeg niet dat we terug moeten naar het dogmatisme van de katholieke kerk. Ik ben geen pilaarbijter. Ik ga niet eens elke week naar de mis. Maar je hebt een gevoel nodig van gemeenschappelijke bestemming.” Duidelijk is dat Arnaert economie niet benadert als een debat over modellen en cijfertjes. Hij vindt dat de pleitbezorgers van de vrije markt te gemakkelijk meegaan in een dergelijk paradigma. “Libertariërs projecteren een ideale staat waarin ze volledig vrij zullen zijn. Dat proberen ze te bereiken via de politiek. Maar dan ben je puur rationeel, ideologisch bezig. Je mist de geestelijke dimensie waar het echt over hoort te gaan.”

De meeste libertariërs zijn niet voor niks mannen, signaleert hij. “Wat bij hen ontbreekt, is het vrouwelijke element. Pas wanneer vrouwen iets voelen voor een beweging, gaat het lopen.” Vrijemarkteconomen zitten door hun theoretische perspectief ook te veel vast aan een begrip als schaarste, stelt Arnaert. “De belangrijkste grondstof waarover de mens beschikt, is zijn goddelijke creativiteit en die is niet schaars.” Het hele idee dat economie een wetenschap is, is volgens Arnaert een vergissing. “Economie is een kunst. Het is een kunst om dingen efficiënter te doen dan anderen. Maar wat efficiënt is, daar is niemand het over eens. Daarom moet iedereen vrij zijn om te doen wat hij het beste vindt. Daaruit ontstaat concurrentie en spontane orde. Het idee dat economie wetenschap is, is al een vorm van ideologie. Dan doe je al aannames over wat economie mag zijn.”

Hoe beantwoordt hij basale economische vragen van mensen die geloven dat we de staat nodig hebben om voor ons te zorgen? Hebben we bijvoorbeeld de centrale bank niet nodig om inflatie te reguleren? “Ik antwoord hierop niet wetenschappelijk, maar literair, met een metafoor voor inflatie. Je hebt een liter melk, daar doe je een liter water bij. Dan heb je twee liter melk, maar met veel minder voedingswaarde. Dat is inflatie, dat kan iedereen begrijpen. Dan is de vraag: wie gooit dat water erbij? Dat is een morele kwestie. Als je het zo voorlegt, gaat men niet meer luisteren naar Keynesianen met hun modellen.”

Hebben we de staat niet nodig om voor de zwakken te zorgen? Of voor publieke taken als gezondheidszorg en onderwijs? “Nee, absoluut niet”, stelt Arnaert. “Het is een vergissing te denken dat wanneer iets privaat is, het ook commercieel moet zijn. Dat hoeft niet. Onderwijs is een geesteszaak. Historisch was dat een taak van de kerk. Het kan door mensen gemeenschappelijk worden opgepakt. Dat geldt ook voor de zorg. Ook dat is meer een geesteszaak dan een lichamelijke. Dat zijn we uit het oog verloren. Wat hulp aan de zwakkeren betreft, als mensen een bepaalde welvaart hebben, gaan ze aan liefdadigheid doen. Maar doordat de staat zoveel afroomt en groei tegenhoudt, geraak je nooit bij dat punt.”

De onderdanigheid die mensen hebben tegenover de staat, komt volgens Arnaert voort uit angst. “Als je denkt vanuit angst, creëer je bepaalde sociale gedragingen die jouw staat van bewustzijn in stand houden. Mensen worden bang gemaakt voor hun eigen potentieel. De staat is een staat van bewustzijn. Een projectie. Mensen projecteren een behoefte en als iemand die behoefte belichaamt, krijgt die leiderschap. Maar het is toxisch leiderschap. De staat infantiliseert. Maakt dommer. Pas als je je angsten voorbijgaat, komt er overvloed. Dan laat je je creatieve potentieel los en bouw je mee aan de spontane ordening. Ik hoop niet dat dit te zweverig klinkt.”

is met Ferre Clabau vertaler van het boek De Oostenrijkse school van de Spaanse econoom Jesús Huerta de Soto, een van de meest vooraanstaande ‘Oostenrijkse’ economen van dit moment. Het is onlangs verschenen bij uitgeverij Succes Boeken. Het boek richt zich op een academisch ­lezerspubliek. “Het is een studieboek, bedoeld om het debat naar een hoger niveau te tillen. Het moet duidelijk worden wat onze filosofische aannames zijn als aanhangers van de vrije markt. Hoe willen we de samenleving organiseren? Hoe ziet de economie eruit? Dat zijn vragen die De Soto in dit boek behandelt.”