^DeAndereKrant

“Wat stroom betreft komen we alleen de winter door als we de vraag naar elektriciteit beperken. Met gas redden we het alleen als we de industrie in januari afsluiten. Als Russisch gas uitblijft, dan hebben we in maart niets meer over en een enorm probleem.”

Dit zegt de onafhankelijke energiedeskundige Gerard Reid tegen deze krant. Reid, financieel specialist, lid van de Future Energy Council van het World Economic Forum, bekend om zijn podcast ‘Redefining Energy’, heeft een zes-puntenplan opgesteld om Europa de winter door te helpen. Hij stelt dat er “noodmaatregelen” moeten worden getroffen om de gasvoorziening op peil te houden en de prijzen omlaag te brengen. Verder moet er zoveel mogelijk productievermogen in gebruik worden genomen – van kolencentrales tot dieselgeneratoren, batterijen en kerncentrales. Volgens Reid is het ook “absoluut noodzakelijk dat het Groningse gasveld in Nederland weer in gebruik wordt genomen”.

Reid is niet de enige die zich zorgen maakt over de energievoorziening in Europa. De problemen in de gasmarkt zijn welbekend, maar ook over de levering van elektriciteit zijn grote zorgen. Dat komt deels doordat gas ook wordt gebruikt in gascentrales om elektriciteit mee te produceren. In Nederland wordt 40 procent van de stroom opgewekt met aardgas, in Duitsland 15 procent, in een land als Italië 60 procent. Maar er zijn ook grote problemen bij andere centrales. De Franse kerncentrales functioneren bijzonder slecht. Door achterstallig onderhoud zijn 31 van de 56 kerncentrales op dit moment niet in gebruik. Staatsenergiebedrijf EDF heeft aangegeven dit jaar op hooguit 59 procent van de capaciteit te kunnen leveren. Sommige industriële stroomverbruikers in Frankrijk hebben hun productie al moeten verlagen en de Franse netbeheerder heeft consumenten en bedrijven opgeroepen om zoveel mogelijk stroom te besparen.

De problemen in Frankrijk hebben ook gevolgen voor andere Europese landen. Het Europese elektriciteitsnet is al jaren volledig geïntegreerd. Frankrijk was tot voor kort de grootste exporteur van elektriciteit, dankzij zijn kerncentrales, maar het land moet nu af en toe stroom importeren. De tweede grootste exporteur is Duitsland, maar dat land heeft de meeste van zijn kerncentrales de afgelopen jaren gesloten. De Duitse regering maakte deze week bekend dat twee van de laatste drie nog operationele kerncentrales voorlopig open te houden. Het plan was eerder ze in december af te schakelen. Duitsland had ook besloten zijn kolencentrales te sluiten, maar dat voornemen is in de ijskast gezet.

Een andere grote exporteur is Noorwegen, dat beschikt over grote waterkrachtcentrales. Maar de stand van de waterreservoirs is op dit moment laag en de Noorse regering heeft al aangegeven de export van stroom deze winter mogelijk te gaan beperken. Als dat gebeurt, is dat een flinke klap voor Nederland, Denemarken, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Nederland was vorig jaar netto-importeur van stroom.

Nederland en andere Europese landen produceren wel steeds meer stroom uit zon en wind, maar zeker in de winter is die productie onbetrouwbaar. Op windstille winterdagen valt de productie van zon en wind volledig stil.

Betekent dit dat we erop voorbereid moeten zijn dat de stroom zomaar zal uitvallen? “Nee”, zegt een woordvoerder van netbeheerder Tennet. “De netbeheerder is er verantwoordelijk voor dat vraag en aanbod in het net voortdurend in balans zijn. Als er tekorten ontstaan, dan worden bepaalde gebruikers afgeschakeld”, stelt de woordvoerder. “Dat zijn vooral de grote industrieën. Huishoudens mogen niet worden afgesloten.”

Europa lijkt dus aan te sturen op gecontroleerde stroomafsluitingen. In landen als Kosovo, Kroatië en Servië is dat nu al aan de hand. Dat neemt niet weg dat door het toenemende aanbod van zonne- en windenergie ook het aantal onvoorziene ‘incidenten’ op het elektriciteitsnet toeneemt. “We moeten tegenwoordig vaker ingrijpen om de balans in het net in stand te houden”, erkent de Tennet-woordvoerder. “Afgelopen zomer bijvoorbeeld bij onweersbuien viel het aanbod van zonne-energie een aantal keer plotseling weg.”

Experts stellen dan ook dat de kans op ongecontroleerde black-outs fors is toegenomen. En omdat de netten van de Europese landen op elkaar zijn aangesloten, kan dat leiden tot kettingreacties waardoor grote delen van het Europese stroomnet zouden kunnen uitvallen. Vorig jaar ontsnapte Europa twee keer ternauwernood aan zo’n scenario. Een woordvoerder van ENTSO-E, de Europese organisatie van netwerkbeheerders, zegt desgevraagd dat zij nu nog geen zicht heeft op de verwachte situatie in de winter. Ze kon ook niet zeggen wanneer dat wel het geval zal zijn. “Wij komen normaal gesproken op 1 december uit met onze winter-monitor, maar we willen dat dit jaar wel vervroegen.”

Een teken aan de wand is dat financiële instellingen al maatregelen nemen om zich voor te bereiden op stroomstoringen. Zo heeft de Amerikaanse bank JP Morgan volgens Reuters al simulaties uitgevoerd in haar kantoren in Londen en Frankfurt, de twee belangrijkste financiële centra van Europa. Door over te schakelen op generatoren zouden deze banken nog voldoende stroom kunnen opwekken voor een paar dagen. Ook het Italiaanse UniCredit zou afgelopen zomer al een scenario hebben uitgewerkt om stroomuitval op te vangen. Euronext, het bedrijf dat het handelsplatform voor de Franse en Italiaanse aandelenmarkt draaiende houdt, heeft een inventarisatie gemaakt van haar stroomverbruik en daar de capaciteit van haar generatoren op aangepast.

Ook sommige gemeenten in Duitsland nemen nu preventieve maatregelen om inwoners op het slechtste scenario voor te bereiden. De gemeente van Rosenheim, een stad met ruim 63.000 inwoners in de Duitse deelstad Beieren, heeft vorige week flyers uitgedeeld om mensen voor te bereiden op black-outs. “Maak een plan alsof je veertien dagen gaat kamperen, maar dan tussen vier muren”, zo lezen we in de flyer, die ook te vinden is op de website van de gemeente. Geen stroom betekent namelijk ook dat het elektronische betalingsverkeer niet meer functio­neert en er geen drinkwater meer uit de kraan komt. Op de lijst staat onder andere voldoende drinkwater (2,5 liter per persoon), een waterfilter en houdbare levensmiddelen zoals groente in pot en blik, pasta, rijst, peulvruchten, brood, suiker en houdbare melk. Ook is het volgens de gemeente aan te raden voor twee weken aan medicijnen en contant geld in huis te hebben plus batterijen, een camping gasstel, dekens en indien mogelijk hout voor de kachel.