^DeAndereKrant

Het CBS constateerde begin 2022 dat er naar schatting een kleine 2000 geregistreerde drones – onbemande robotvliegtuigen – zijn in Nederland. Speelgoedvarianten onder de 250 gram en ongeregistreerde drones zijn niet meegenomen in deze telling. Steeds meer drones worden gebruikt door gemeenten – om burgers en bedrijven in de gaten te houden. De plaatsen Hillegom, Lisse en Teylingen – samenwerkend onder de naam HLT-Samen – kochten in 2020 gezamenlijk een drone die bij grote evenementen wordt ingezet om grote aantallen bezoekers in de gaten te houden. Ook de gemeenten Apeldoorn, Heerlen, Rotterdam en Amsterdam zetten drones in “ter ondersteuning van gemeentelijke taken”.

De gemeente Texel heeft ook laten weten in 2023 drones in te gaan zetten. Waar voorheen handhavers controleerden of de vijftig Texelse boerderij­campings zich wel aan alle regels houden, zoals de afspraak dat de tenten op minimaal vijf meter afstand van elkaar moeten staan, gaf burgemeester Michiel Uitdehaag (D66) bij de NOS aan dat door het “controleren met een drone het een stuk eenvoudiger is in een aantal ­situaties de bewijslast boven tafel te krijgen”.

De Friese gemeenten Achterkarspelen en Tietsjerksteradeel, gezamenlijk goed voor zo’n 60.000 inwoners, hebben 7000 euro vrijgemaakt om twee ambtenaren op te leiden die drones kunnen besturen voor handhavingsdoeleinden. Zij willen zo, in de loop van 2023, in eerste instantie het onbegaanbare groendomein in de gaten gaan houden. “Toezichthouders controleren of wordt voldaan aan de voorwaarden in afgegeven kapvergunningen en kapmeldingen. Voor situaties waarin illegaal wordt gekapt, kan de drone worden ingezet om dit goed in beeld te brengen.

De toezichthouders zullen de drone zo inzetten dat burgers in principe niet in beeld komen. Mocht er wel iemand aanwezig zijn, dan wordt gewacht met filmen tot iemand uit beeld is of wordt deze persoon op voorhand gewaarschuwd. Mocht iemand toch per ongeluk op beeld komen, dan worden beelden die niet noodzakelijk zijn, verwijderd”, laat woordvoerster Lydia Hoekstra aan De Andere Krant weten.

Het zit Abeltje Boerstra, inwoonster van Hardegarijp (Tietsjerksteradeel), desondanks niet lekker. “Het is in mijn ogen een vrijheidsbeperkend besluit, ondemocratisch genomen door een niet-gekozen burgemeester. Ik ervaar het als een inbreuk op mijn privacy. Ik hoef niet gecontroleerd te worden, zeker niet in het bos.”

Het verst gaat de gemeente Enschede, die zichzelf tot dronehoofdstad van Europa heeft gebombardeerd. De Tukkers hebben een heus drone-innovatiecluster genaamd Space53, waar overheden, kennisinstellingen, hulpverleners en bedrijven onderling bespreken waar(voor) ze drones in kunnen zetten. De Ethische Commissie Enschede heeft in opdracht van de gemeente Enschede een Ethische analyse van drones in Enschede 2021 geschreven en komt tot de conclusie dat het moreel en ethisch verantwoord is deze vliegende robots in te zetten om het gedrag van de eigen bevolking te controleren. Zo beschrijft het rapport een casus van 5 april 2020 – aan het begin van de coronacrisis – toen Team Handhaving drukte verwachtte op openbare plekken vanwege het mooie weer “waarbij de minimale afstand van 1,5 meter mogelijk niet aangehouden zou worden”. Bij recreatiegebied het Rutbeek is daarop een drone ingezet om de bezoekersstromen in beeld te brengen. “De vlucht is door de gemeente Enschede ervaren als een leerzame en succesvolle inzet van drones, waarbij de gemeente voor het eerst een drone heeft ingezet voor handhavingsdoeleinden”, aldus de Ethische Commissie in de analyse. “In overeenstemming met de regels voor cameratoezicht uit de Gemeentewet, is het gebied waar werd gevlogen als zodanig gekenmerkt via flyers aan de ingangen van het gebied. Zo wisten de bezoekers dat zij om deze reden gefilmd zouden kunnen worden door drones.”

Erwin Versteeg van de Enschedese politieke partij Verbindend-Enschede is niet tegen drones. Hij vindt zelfs dat inzetten op drones voor bijvoorbeeld Airport Twente kansrijk is op lange termijn. Toch vindt hij dat de gemeente en een instituut als Space53 in hun blinde ambitie voorbijgaan aan de belangen van de Tukkers zelf. “De vraag is wel, waar zet je ze voor in? Ik denk niet dat veel Enschedeërs weten dat de gemeente steeds meer naar dit soort middelen wil grijpen om ze te controleren.” Enschede neemt het vaker niet al te nauw met de privacyregels. Zo kreeg de gemeente in 2021 een boete van 600.000 euro van de Autoriteit Persoonsgegevens, omdat het stadsbestuur wifi-tracking gebruikte om bezoekersstromen te meten in de binnenstad.

Er zijn nogal wat juridische kanttekeningen te plaatsen bij de inzet van drones, stelt oud-advocaat Frank Stadermann. Hij constateert dat de wet onduidelijk is. “Ik vind nergens een voorschrift met betrekking tot drones. Mag zo’n apparaat bijvoorbeeld binnen gezichtsafstand in de openbare ruimte vliegen, of boven tuinen in het private domein van burgers? In het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) staat duidelijk dat iedereen recht heeft op respect van zijn privéleven, in het bijzonder bij zijn huis. Er zijn genoeg voorbeelden waarbij met drone-inzet de grondrechten worden geschonden. Hoe meer van die dingen de lucht in gaan, hoe meer van dit soort kwesties.”

Gemeenten worstelen nog duidelijk met de wettelijke verantwoording van de inzet van drones. De gemeente Enschede constateert “weinig zeggenschap over het luchtruim boven de stad” te hebben. In het onderzoeksrapport De rechtmatigheid van het inzetten van drones als handhavingsmiddel van de gemeente Tietsjerksteradeel wordt de botsing van het EVRM met de Algemene wet bestuursrecht inzichtelijk gemaakt. “In artikel 10 van de Grondwet en artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) staat aangegeven dat elke burger recht heeft op zijn privacy/persoonlijke levenssfeer. Inbreuk maken hierop is krachtens deze wetten verboden, tenzij er sprake is van een wettelijke grondslag”, schrijft de student HBO-Recht die in opdracht van de Friese gemeenten de rapportage schreef. Het oordeel valt volgens de student uit in het voordeel van de gemeente: “Wanneer er wordt gekeken naar het beoogde dronegebruik door de eenheid Toezicht en Handhaving, is de inbreuk op de privacy beperkt en gerechtvaardigd.” De burgemeester van Texel verantwoordt het gebruik als volgt: “Burgervrijheden en privacy zijn een terecht punt van discussie, maar onze inwoners mogen ook verwachten dat de overheid meegaat in technologische ontwikkelingen die ons werk efficiënter en betrouwbaarder maken.”

Volgens Stadermann is deze werkwijze exemplarisch voor deze tijd. “Men doet gewoon. Stel: je wordt door een drone gesnapt omdat je in een groengebied naakt in de zon hebt gelegen, wat volgens de wet niet mag. Vroeger zou je naar de rechter kunnen stappen en stellen: er is door de gemeente onrechtmatig bewijsmateriaal verkregen. In de huidige rechtstaat geef ik je weinig kans, omdat de rechter steevast partij kiest voor de overheid. Ons rechtssysteem is kapot. Ze kunnen ook wel zeggen: we slaan de beelden niet op, maar ook tijdens demonstraties zijn kentekens genoteerd en bewaard, ook al mag dat niet. Ik vrees dat dit met dronebeelden ook gaat gebeuren.”

Drones zijn veel breder inzetbaar dan louter voor controle. Volgens Unicef en het World Economic Forum dragen de robotvliegtuigen bij aan het realiseren van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Unicef rept in het document ‘Drones for SDG’s-Toolkit’ dat de kleine luchtvaartuigen potentieel levensreddend zijn. De SDG’s zijn de ‘Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen’ van de VN. Het World Economic Forum verduidelijkt dat in een gelikt promofilmpje. Door het initiatief ‘Medicine from the Sky’ hebben mensen die leven in onbegaanbare gebieden in India met behulp van de wingcopter-drone – een megasnelle kruising tussen een robotvliegtuig en -helikopter – hun coronavaccins “super snel en op de juiste temperatuur bezorgd gekregen”. Het WEF is dan ook lyrisch over de ontwikkeling: “Hoe anders konden we de uitrol van het vaccinatieprogramma versnellen?”