^DeAndereKrant

Bob de Wit, professor Strategisch Leiderschap aan de Nyenrode Business Universiteit, verwierf de afgelopen jaren faam met zijn visie op een decentrale samenleving, Society 4.0 genoemd. In het hele land zijn inmiddels groepen actief die, al dan niet onder deze noemer, lokale oplossingen bedenken op het gebied van onderwijs, zorg, nutsvoorzieningen, wonen en geld. Eén stap ontbrak daarbij nog: een nieuw bestuurlijk model. Op zaterdagavond 25 februari presenteerde De Wit in cultuurkerk Op Hodenpijl in Schipluiden, onder begeleiding van de bekende presentator en zanger Tim Douwsma en singer-songwriter Ilse Oversier, zijn nieuwe project, Democratie 4.0, dat voor een politieke omwenteling moet gaan zorgen.

‘Opnieuw uitvinden van democratie voor het bouwen van de Glokale Burgersamenleving in Society 4.0’, zo luidt de ondertitel van het nieuwe boek van De Wit. Hij legt het publiek uit dat het hoog tijd is om de democratie opnieuw uit te vinden. “Dat kan, want je moet je realiseren dat het in de afgelopen eeuwen al een aantal keer is voorgekomen dat we naar een andere samenleving zijn gegaan. Van een feodaal tijdperk, een top-down samenleving naar een republiek, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Toen kwam Society 3.0, een industriële samenleving met een combinatie van top-down en bottom-up. We hebben van bottom-up een democratie gemaakt, waarbij we tegelijk de monarchie zijn ingerold, dus eigenlijk een combinatie van die twee. En nu staan we opnieuw voor een verandering omdat de democratie niet meer werkt.”

Volgens De Wit zijn de belangrijkste strategische factoren van de industriële samenleving achterhaald, namelijk arbeid, lees ‘links’, en kapitaal, lees ‘rechts’. “Wat we eigenlijk altijd zien is dat er mensen zijn die het oude systeem willen gaan verbeteren, maar dat werkt niet, omdat we in een nieuw tijdperk zijn aangekomen. We hebben grote bedrijven en ngo’s, zo’n 40.000 op wereldschaal en ook nog internationale organisaties zoals de Verenigde Naties. We kunnen constateren dat er op wereldschaal geen democratie is. Dus zullen we opnieuw moeten beginnen.”

Factor van belang daarbij is de rol van nieuwe technologieën. Volgens De Wit zal kunstmatige intelligentie in 2030 de mens voorbij zijn, ook wat betreft emotionele en creatieve intelligentie. Het kunstmatig leven streeft de mens voorbij, stelde De Wit. Er komen robots en cyborgs, een samensmelting van mens en machine. “De grote vraag is wie besluit wat we gaan doen met intelligente robots en cyborgs. Wanneer er geen democratie is weten we wat er gaat gebeuren. Dan zal een kleine groep machtige mensen, net als vroeger in het feodale systeem, alles bepalen, dus ook wat er met de toepassing van de technologie gebeurt. Democratie betekent ‘de wil van het volk’ en daar zul je moeten beginnen. Niet op nationaal of supranationaal niveau, maar terug naar het volk, terug naar de regio.”

De Wit bepleit, in navolging van de Oostenrijkse wetenschapsfilosoof Karl Popper, schrijver van The Open Society and its Enemies, een model waarin competente en integere mensen politieke en publieke functies vervullen. Dit kan volgens hem door niet de burger maar juist de kandidaten voor publieke functies te controleren door middel van een zogenaamde Public Merit Score, een Publieke Deugdzaamheid Score. Dit zou niet alleen op regionaal niveau, maar ook op Europees niveau alsook op wereldschaal moeten gebeuren.

De Wit: “In China heerst een Social Credit System met een Citizen Score, een top-down systeem met een eenpartijstaat waarbij het doel controle is. Controle die voor iedereen geldt behalve voor een exclusieve groep publieke leiders. Het gevolg is dwang en angst met als mechanisme straffen. Daarnaast heb je het World Order System van een elitaire autocratie, het World Economic Forum (WEF), met als doel macht plus rijkdom. Controle vindt plaats via een QR-score voor iedereen behalve een exclusieve groep publieke en private leiders. Opnieuw dwang en angst en mensen uitsluiten, wat indirect straffen is. Met het Global Merit System daarentegen, realiseer je besluitvorming van beneden naar boven via integere en competente volksvertegenwoordigers. Ik stel voor om daaraan te gaan bouwen. Of ik met dit boek het beste antwoord heb?”, is de slotvraag die de professor zichzelf stelt en ook beantwoordt: “Waarschijnlijk niet, maar ik zie het wel als een steen in de vijver.”

De dag na de presentatie vraag ik De Wit wat hij vindt van de huidige rol van filantropen als George Soros, die ook pleit voor een Open Society, gestoeld op het gedachtengoed van Karl Popper. Wanneer Soros wereldwijd doneert aan bijvoorbeeld regionale doelen, wordt er dan bottom-up gebouwd of wordt de macht van het geld top-down ingezet? De Wit: “Veel charitatieve organisaties zijn helemaal niet charitatief, maar maken gebruik van een belastingtruc. Daar moeten we inderdaad beducht voor zijn. De rijken veranderen vaak ook de context waardoor er nog meer geld die kant op gaat.” Als voorbeeld refereert hij aan Big Pharma, die zag dat er meer geld aan gezonde mensen dan aan zieke mensen kon worden verdiend. Doelgericht werden daarom medicijnen op de markt bracht, waaronder vaccinaties, om gezonde mensen gezond te houden, stelt De Wit.

Maar De Wit is ervan overtuigd dat de meeste mensen, ook in het bedrijfsleven, binnen de kaders van ethiek en fatsoen werken. “Als het fout gaat komt dat door een systeemfout, je moet naar het systeem kijken, niet naar de mensen. Elk systeem zonder feedbackmechanisme wordt corrupt. Altijd. En democratie is bedoeld als een feedbackmechanisme. De ‘Public Merit Score’ is een manier om feedback te organiseren voor mensen die deugdzaam en deskundig zijn. Correctie is noodzakelijk en dat lukt alleen bottom-up.”

Hoe realistisch is het om te denken dat we tegen de macht in verandering kunnen bewerkstelligen? Volgens De Wit zijn er de afgelopen twee jaar al enorme resultaten geboekt. “Het is belangrijk om perspectief te bieden en als er voldoende mensen meedoen komt er een omslagpunt. Het is een kwestie van gewoon beginnen, handen uit de mouwen, zodat er een nieuw systeem ontstaat waarbij de rest van de bevolking kan aansluiten zodra ze zien dat het werkt. Zo bouwen we een andere maatschappij. Dat moeten we zelf doen. Mijn motto is daarom ‘Niet mauwen maar bouwen’.”

Het boek Democratie 4.0 kan worden

aangeschaft via society4th.org