^DeAndereKrant

Dit voorjaar moet onder de nieuwe minister van LNV Piet Adema een nieuw ‘landbouwakkoord’ worden gesloten dat duidelijkheid moet geven over de toekomst van de Nederlandse landbouw. Adema zei op 14 december 2022 op een bijeenkomst van landbouworganisatie LTO in Drachten dat er geen sprake van is dat de regering “alle boeren weg wil hebben”. Hij noemde dat “een gekke gedachte”.

Nu is er niemand die zegt dat de regering ‘alle’ boeren weg wil hebben, maar veehouder Jeroen van Maanen, voorzitter van de Nederlandse Melkveehoudersbond (NVM), ziet het voor de meeste boeren heel somber in, als het huidige beleid wordt doorgezet. Volgens de ‘Quick scan hectareanalyse’ afkomstig van het Nationaal Programma Landelijk Gebied, die stikstofminister Christianne van der Wal op 6 december naar de Tweede Kamer stuurde nadat hij was uitgelekt, moet er uiteindelijk ruim 700.000 van de 1,8 miljoen hectare aan Nederlandse landbouw worden vrijgemaakt voor ‘natuur’. Dit is een uitwerking van de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering die het vorige kabinet in werking heeft gesteld. Het huidige kabinet wil 30 procent van deze doelstelling in 2030 gerealiseerd zien, schreef Van der Wal aan de Kamer op 6 december, met andere woorden ongeveer 234.000 hectare. Ook een groot deel van de veestapel moet volgens de overheid verdwijnen.

Volgens Jeroen van Maanen is het een groot misverstand dat we de veestapel kunnen missen. “75 procent van onze landbouwproductie wordt geëxporteerd, wordt er vaak gezegd, wat waar is, veelal net over de grens, maar we importeren ook 75 procent van wat we consumeren. We exporteren zuivel en vlees, we importeren koffie, avocado’s en bananen. Momenteel is onze im- en export in balans, zoals het hoort in een gezonde economie. Onze huidige productie is nodig om dat zo te houden. Met wat we nu aan calorieën produceren zouden we Nederland nét in leven kunnen houden. Ons landbouwbeleid is zo onlogisch dat wij bij de NMV ons onderhand afvragen of het niet het doel is om honger te veroorzaken.”

Door de stikstofproblematiek hebben boeren onder andere te maken met zonering, ofwel de regel dat 1 kilometer rond elk Natura 2000-gebied niet bemest mag worden. Ook wordt de ‘derogatie’ tussen 2023 en 2026 geheel afgebouwd. Dit is het recht verleend door de EU om 60 in plaats van 40 kubieke meter mest uit te rijden per hectare land. “Om dan dezelfde opbrengst te krijgen moet je meer kunstmest inzetten, die duur is, slecht voor de waterkwaliteit en de bodem, en je moet de overtollige mest afvoeren. Het effect van de afschaffing van derogatie, op een gemiddeld boerenbedrijf van 50 hectare, is een verlies van 30.000 euro per jaar.”

Ook moeten er vanaf 2023 langs elke waterloop bufferstroken zijn van 3 à 5 meter waar niet bemest mag worden. Alleen al langs de IJssel wordt daardoor 3600 hectare landbouwgrond onbruikbaar. Verder wordt het waterpeil in veen-weidegrond verhoogd vanwege onder andere klimaatdoelstellingen. Hoeveel is nog niet duidelijk, maar een kwart van de melkveehouders zit op veen-weidegrond. “Als je op veengrond zit en je waterpeil wordt verhoogd, zit je zo op 20.000 euro inkomensverlies. Als je moet extensiveren moet je voor dezelfde hoeveelheid koeien land bijkopen, wat voor een gemiddelde boer zomaar op 100.000 euro aan extra jaarkosten uitkomt.” Volgens Van Maanen komen heel binnenkort al 6000 boerderijen in gevaar, hetzij door economische bestaansnood, hetzij als PAS-melder of doordat ze als ‘piek-belaster’ zullen worden aangewezen.

Volgens Van Maanen heeft het huidige landbouwbeleid niets te maken met natuur, milieu of dierwelzijn. “Mede dankzij streng overheidsbeleid hebben we in alle opzichten de beste landbouw ter wereld: we zijn het minst vervuilend, hebben het beste dierenwelzijn, het minste antibioticagebruik en we zijn het meest productief waardoor we de laagste CO2-footprint hebben. Als we de natuur werkelijk zouden willen beschermen, zouden we onze boeren moeten koesteren. De voedselproductie die in Nederland wegvalt zal worden overgenomen door Polen, Roemenië en Oekraïne, waar de standaarden voor milieu en dierenwelzijn veel lager zijn. Dit gebeurde al met de varkens en kippen. In de afgelopen 25 jaar is het aantal kippen- en varkensboeren in Nederland met 90 procent verminderd. Legbatterijen werden afgeschaft, maar 80 procent van de eieren die wij nu eten worden nog steeds gelegd door kippen in legbatterijen. Toen die bij ons verboden werden, zijn ze niet vernietigd maar verkocht aan onder andere Oekraïne. Daar komen nu de eieren voor onze voedingsindustrie vandaan. Alleen, dat weten we niet, want op de verpakking van voedingsmiddelen hoeft niet te staan waar het ei vandaan komt.”

De overheid wijst ‘biologisch’ aan als de toekomst en doet vage beloftes dat zij zullen ‘proberen’ biologische boerderijen van de stikstofmaatregelen te ontzien. Volgens Van Maanen is uitsluitend biologische Nederlandse landbouw echter niet rendabel genoeg om te kunnen bestaan. “De biologische sector is een nichemarkt. Ze kan bestaan doordat er ook intensieve landbouw is. Een boer die biologisch werkt kan meer krijgen voor z’n product, een intensieve boer haalt z’n inkomen door véél te produceren. Doordat we ons van elkaar onderscheiden, houden we elkaar overeind – diversiteit is essentieel. Maar de overheid heeft de neiging om één type landbouw, namelijk kleinschalig, extensief en biologisch, eruit te pikken en vervolgens alle boeren daar met regelgeving naartoe te dwingen, zonder dat er een verdienmodel in zit. Als iedereen hetzelfde niche-product gaat maken daalt de prijs ervan, waardoor het niet rendabel meer is.”

Als de Nederlandse rundveestapel drastisch vermindert, wordt volgens Van Maanen ook de Nederlandse zuivelindustrie kwetsbaar. “De zuivelindustrie is berekend op haar huidige capaciteit. Als ze de helft aan melk te verwerken krijgt, verdubbelt de prijs voor de bewerking ervan. Intussen komt er goedkopere zuivel uit het buitenland. De supermarkten nemen geen genoegen met kleine marges, dus er is kans dat de Nederlandse zuivelketen op een gegeven moment omvalt.”

Momenteel is zo’n mechanisme al zichtbaar in de handel in biologische producten. “De Groningse boer die een miljoen investeerde om diervriendelijker te produceren, met een eigen keurmerk, zit vast aan zijn investeringen. Maar Albert Heijn heeft zijn keurmerk zonder pardon het schap uitgegooid omdat het hun te weinig oplevert.” Dit gebeurde onlangs ook met biologische eieren, in een andere supermarktketen. Het onderliggende probleem is volgens Van Maanen dat de voedselprijzen veel te laag zijn. “Het gros van de Nederlandse consumenten wil gewoon goedkoop, goed eten en kan biologisch niet betalen. Het marktgedreven beleid van supermarkten leidt er nu al toe dat biologisch voedsel nauwelijks duurder is dan niet-biologisch, terwijl het wel veel duurder is om te produceren. Biologische boeren werken veelal onder de kostprijs. Dat is op den duur niet houdbaar.”

Intussen komen steeds meer boeren tot de conclusie dat stikstofproblematiek is uitgevonden om hen weg te krijgen. Van Maanen: “Alle oplossingen die we hebben aangedragen ter vermindering van onze stikstofuitstoot, zijn afgewezen. Er is geen regelgeving waardoor boeren daar überhaupt aan mogen werken. De enige oplossing die de overheid accepteert is veekrimp.” De stikstofwetten zijn zó onlogisch, onrechtvaardig en onredelijk dat verzet onvermijdelijk is, stelt Van Maanen. “De landbouwcrisis is pas net begonnen.”

Hoe is de stemming onder de boeren, nu er na hun acties niets lijkt te veranderen? “Sommigen zijn wanhopig of stappen uit het leven, velen zijn gelaten of sluiten zich ervoor af tot het bij hun erf komt. Een groeiende groep is zeer strijdvaardig.”

Van Maanen beseft dat breed maatschappelijk verzet nodig is om verandering te bewerkstelligen. Maar boeren vinden het moeilijk om contact te leggen met groepen die hen willen steunen. “We vinden het belangrijk om schoon en geweldloos actie te voeren. Van elkaar weten we wie we kunnen vertrouwen, maar in de maatschappij daarbuiten missen we onze voelsprieten.”

De regering heeft aangekondigd met de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) en een natuurorganisatie te zullen onderhandelen over een nieuw ‘landbouwakkoord’. Naast deze onderhandelingen, die plaatsvinden aan een ‘grote tafel’, vinden er aan een zestal ‘kleine tafels’ ook gesprekken plaats. De NMV, vertegenwoordigd door voormalig landbouwminister Henk Bleeker, zit met de overige landbouwvakbonden voor onder andere pluimvee en varkens aan een ‘landbouwbrede deeltafel’, die ‘adviezen’ mag geven aan de besluitvormers. De NMV en andere landbouwvakbonden zijn verbolgen over dit plan. Zij stellen dat ze samen evenveel leden vertegenwoordiger als LTO, en dat ze niet voor niets zijn opgericht vanuit kritiek op LTO.