^DeAndereKrant

Bijna tien jaar geleden, in 2012, ontmoette ik Claire Boonstra voor het eerst. Zij hield destijds een TEDx Talk, waarin ze opriep tot vernieuwing van het onderwijs door de aandacht te verleggen van ‘status naar waarde’. Boonstra fietste zelf eenvoudig door haar schoolcarrière, haalde een ingenieurstitel aan de TU Delft en maakte een indrukwekkende carrière in het bedrijfsleven. Ze keek altijd op naar mensen op ‘hogere’ posities, maar merkte dat daar ‘ook maar gewoon mensen’ zaten en dat ‘hoger’ allesbehalve ‘beter’ is. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid startte Boonstra met Operation Education, een non-profit organisatie, gericht op de transformatie van het onderwijssysteem. Keer op keer stelde ze zichzelf en anderen vragen als: “Wat is het doel van onderwijs? Waarom zitten kinderen met leeftijdsgenoten in een klaslokaal? Waarom wordt er zoveel getoetst? Waarom kijken we naar gemiddelden?”

Boonstra stelt: “In het huidige systeem van toetsen, leren we kinderen eigenlijk al op jonge leeftijd dat hun waardigheid afhangt van de mate waarin ze een vaardigheid beheersen. Nu is het streven hoger-hoger-hoger en wordt vooral gekeken naar de hoogste scores en goed gedrag. Kinderen die daar niet aan voldoen krijgen iets te horen in de trant van: ‘Helaas, je mag niet door naar het vwo, maar er zijn heel belangrijke dingen te leren op het vmbo’. Maar het voelt als falen”.

“Om daar een goed antwoord op te geven is het belangrijk eerst een stukje geschiedenis te kennen. We hebben het huidige systeem met z’n allen laten ontstaan uit onze hang naar controleerbaarheid, beheersbaarheid en efficiëntie. Ten tijde van de Verlichting is de focus op de ratio en wetenschap komen te liggen en heeft de mens zich eigenlijk afgesneden – van de natuur, van het lichaam, van het hogere, van anderen. Het denken werd centraal gesteld en geoptimaliseerd. Met de komst van de industriële revolutie ontstonden machinale en beheersbare systemen en dat had zijn weerslag op het onderwijssysteem waarin ook alles moet worden gemeten, gevolgd, verantwoord en vergeleken. Maar de mens is een levend wezen en heeft te maken met allerlei vormen van ontwikkeling. Levende organismen functioneren volgens de wetmatigheden van een ecosysteem, dat – om gezond te blijven – moet voldoen aan een aantal voorwaarden: diversiteit, uniciteit en verbinding. Hetzelfde geldt eigenlijk voor leren. Als niet aan de basisvoorwaarden kan worden voldaan, dan ontstaan problemen op alle niveaus.”

“Het gaat om de individuele bijdrage aan het geheel – want systemen creëren we met elkaar. Het begint niet buiten jezelf, maar bij mensen die snappen dat ze zelf iets kunnen doen, ondanks bezwaren uit de omgeving. Als je de schuld blijft geven aan ‘het systeem’ of aan de ander dan verandert er dus niets. Zodra je beseft wat je zelf te doen hebt en dit voorleeft, ontstaat er beweging.”

Ergens in haar verhaal over onderwijs zie ik wel parallellen met het grotere geheel, met de wereld van nu, in wat Claire zegt. Op alle vlakken lijkt crisis te ontstaan, lijkt de mens in het nauw gedreven. En eerlijk gezegd herken ik dat gevoel van machteloosheid af en toe ook wel. In deze onrustige tijden is het dus zaak op eigen kracht af te stemmen in plaats van te focussen op externe partijen waar je geen invloed op hebt.

“Er wordt heel veel afgegeven op het WEF – en ik snap dat – maar ik zie daar vooral veel onvermogen. Toen ik voor de eerste keer in Davos kwam, dacht ik: dit zijn de mensen waar we allemaal naar opkijken, mensen die het helemaal gemaakt hebben, wat zal ik hier geïnspireerd worden! Maar de realiteit was een grote teleurstelling, want de wereldleiders en CEO’s van de wereld bleken voornamelijk grijze mannen in dito pak, die het ultieme product van het systeem waren geworden. Alles wat ze zeiden, moest eerst overlegd worden met de communicatie-afdeling. Er was maar weinig sprankeling over. Als je deze mensen hun visitekaartje afneemt, weten ze niet meer wie ze zijn.”

En wat doet macht met mensen? Als iemand eenmaal op een bepaalde positie zit dan werkt dat misschien ook vervreemdend van de ‘gewone’ wereld.

“Dat zou kunnen, maar daar gaat het niet om. Er heerst momenteel zoveel slachtofferschap in de wereld. Zolang je naar buiten blijft kijken voor oplossingen, ben je afhankelijk van wat een ander doet. De verandering komt allereerst uit je eigen mindset, die begint met de vragen wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik?”

“Met Operation Education zijn we een van de vele partijen en mensen die werken aan verandering. We doen dit onder andere met Expeditie Leiderschap, een programma voor leiders in educatie, die zelf de verandering willen zijn die ze willen zien in de wereld. Dit is een zeer intensief traject voor formele en informele leiders, die hun persoonlijke ervaringen en inzichten meenemen naar hun onderwijsorganisatie. Daarnaast zijn in Nederland al diverse vooruitstrevende onderwijsvormen ontwikkeld waar de innerlijke motivatie van kinderen wordt aangewakkerd. Zij gaan aan de slag met de vragen die wij onszelf zouden moeten stellen: Wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik? Wat is de bedoeling van onderwijs en ontwikkeling? Het begint allemaal bij onszelf, en misschien weten we het zelf ook nog niet precies! Wees bereid je visie niet alleen op je site te zetten maar ook daadwerkelijk voor te leven. Dat betekent per definitie patronen doorbreken, bestaande kaders verbreden en open staan voor nieuwe inzichten. En dan wordt leren iets van iedereen en zeer betekenisvol.”