^DeAndereKrant

Het is nog niet verkrijgbaar in de supermarkt, maar er wordt al wel hard aan gewerkt: nepvlees gekweekt uit dierlijke stamcellen. Deze zogeheten cellulaire landbouw biedt volgens voorstanders allerlei voordelen: het zou goed zijn voor klimaat en biodiversiteit, het zorgt voor minder afval, er is minder land en water nodig dan bij traditionele veeteelt, en het is diervriendelijker en hygiënischer dan echt vlees, waardoor er minder risico is op infectieziekten die door dieren worden overgedragen.

De ontwikkeling van laboratoriumvlees staat echter nog in de kinderschoenen. Om de gang naar de markt te versnellen is onder leiding van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in 2021 een consortium opgericht, de ­Stichting Cellulaire Agricultuur Nederland. Bij het consortium zijn de Universiteit van Wageningen en de Technische Universiteit Delft aangesloten, samen met drie startups, het voedselconcern Nutreco, chemie- en biotechgigant DSM, twee innovatieplatforms en drie duurzaamheidsorganisaties. Het consortium ontwikkelde een groeiplan om “de Nederlandse cellulaire landbouw verder te ontwikkelen en de transitie van traditionele dierlijke landbouw naar cellulaire landbouw te faciliteren, versnellen en commercialiseren”. Het plan wordt ondersteund door veertig niet nader benoemde bedrijven en instituties.

Het groeiplan heeft vijf speerpunten: ontwikkelen van onderwijsprogramma’s voor gekwalificeerd personeel, stimuleren van onderzoek en technologie, ontwikkelen van opschalingsfaciliteiten die de transitie van laboratorium naar industriële productie ondersteunen, ontwikkelen van maatschappelijk draagvlak en creëren van een gunstig vestigingsklimaat voor startups. Tezamen zou dit moeten bijdragen aan een ecosysteem of waardeketen waarin “start-ups, investeerders en industriële partijen elkaar weten te vinden en waarin innovatie wordt gestimuleerd en gefaciliteerd”. Om de boeren gerust te stellen, stelt de stichting dat de cellulaire landbouw “een kans biedt voor boeren om hun activiteiten te diversifiëren”.

Het groeiplan werd ingediend bij het Nationale Groeifonds, dat namens het kabinet tussen 2021 en 2025 20 miljard euro investeert in projecten voor economische groei, onder andere op het gebied van duurzaamheid, landbouw, gezondheidszorg en klimaatverandering. Op het gebied van duurzame landbouw vraagt het groeifonds om voorstellen op het gebied van “klimaatbestendige lokale productie in binnen- en buitenland, dus bestand tegen droogte, hitte en verzilting binnen en buiten Nederland”, en “Grootschalige teelt van alternatieve eiwitbronnen, zoals vlinderbloemige gewassen in Nederland, vanwege het vastleggen van stikstof uit de lucht in de bodem en als alternatieve eiwitbron. Bij het ontwikkelen van alternatieve eiwitbronnen kan men ook denken aan plantvrije productiemethoden door bijvoorbeeld molecular farming en synthetische biologie”. Het consortium vroeg om een bijdrage van 382,4 miljoen, waarvan op 14 april van dit jaar 60 miljoen is toegekend. In haar beoordeling merkt het Groeifonds op dat er nog “wel onzekerheden zijn over de maatschappelijke haken en ogen van de transitie naar cellulaire agricultuur zoals de betaalbaarheid van het uiteindelijke product, de acceptatie door de consument en het garanderen van de voedselveiligheid”.

Die ‘haken en ogen’ worden niet nader beschreven, maar vraagtekens zijn er nog genoeg. Zo interviewde journalist Joe Fassler van de Amerikaanse onderzoekspublicatie The Counter verschillende experts op het gebied van biotech productie, waar het creëren van celculturen onder valt. In het artikel Lab-grown meat is supposed to be inevitable. The ­science tells a different story, citeert Fassler een onderzoek van TU Delft. Daaruit blijkt dat 0,45 kg labvlees momenteel 10.000 dollar kost. In 2030 zouden de productiekosten 4000 keer zo laag moeten zijn om kans te maken op de markt. Het opkweken van vlees dient te gebeuren onder extreem gecontroleerde omstandigheden, in zogenaamde aseptische cleanrooms, vergelijkbaar met productieomstandigheden voor bio­tech-medicijnen. Deze hoge kwaliteits­eisen, die nodig zijn om contaminatie te voorkomen, leiden tot hoge kosten.

Opschalen zal voor andere problemen zorgen. Een grootschalige productiefaciliteit moet minimaal 6,8 miljoen kilo per jaar kunnen produceren. Dat vereist bioreactoren die ten minste 200.000 liter kunnen verwerken. Volgens chemisch ingenieur Neil Renninger lopen de plannen hier tegen praktische limieten aan: “Er is een reden waarom de grootste reactoren in de biofarmacie die dierlijke celculturen verwerken maximaal 25.000 liter zijn. Met grotere inhoud raakt een vat te snel gecontamineerd”. Een andere chemisch ingenieur, David Humbird, merkt op: “Je kunt een grote faciliteit opzetten, of een schone. Dus als je miljoenen mensen wil voeden, dan heb je een grote productiefaciliteit nodig. Maar als je werkt met dierlijke celculturen moet de omgeving schoon zijn. Het een sluit het ander uit, het gaat niet samen”.

Bovendien zijn er kanttekeningen bij hoe diervriendelijk labvlees is. Bij de huidige productiemethoden wordt ‘foetaal runderserum’ (foetal bovine serum) gebruikt, dit is bloed dat wordt afgenomen van een levende kalfsfoetus. Het artikel The Gruesome Truth About Lab-Grown Meat in het online magazine Slate geeft een grafische beschrijving van het proces: “Nadat de zwangere moederkoe wordt geslacht wordt de foetus verwijderd en naar een bloedverzamelkamer gebracht. Bij de foetus, die in leven wordt gehouden om de kwaliteit van het bloed te garanderen, wordt een naald in het hart ingebracht. Het bloed wordt afgenomen tot de foetus sterft, het proces duurt ongeveer vijf minuten”. Het is moeilijk voor te stellen hoe dit als diervriendelijk verkocht kan worden. De enige op de markt beschikbare labvleesburger, die in Singapore verkocht wordt, bestaat voor 20 procent uit foetaal runderserum.

De Stichting Cellulaire Agricultuur Nederland meldt dat door een recente innovatie het mogelijk is om de celcultuur uit een diervrij medium te groeien. Er zijn nog steeds stamcellen nodig voor de kweek. Op basis van de informatie op de site is niet duidelijk waar deze cellijnen vandaan komen. Voor een werkbare cellijn zijn levende cellen nodig. Maar zijn de alternatieve processen echte verbeteringen? Laboratoriummelk wordt geproduceerd door middel van ‘precisiefermentatie’ – het proces is vergelijkbaar met hoe genetisch gemanipuleerde gisten insuline produceren voor de farmaceutische industrie. De wetenschapper Michael Hansen, die voor de Amerikaanse consumentenorganisatie Consumer Reports werkt, is kritisch over de ontwikkelingen: “De bedrijven hebben het over ‘synthetische biologie’ of ‘fermentatie technologie’, maar dit gaat om genetisch gemanipuleerd voedsel. Er worden termen gebruikt die mensen niet snappen, zodat ze zich niet realiseren dat ze eigenlijk gmo’s eten”.

Met de voorgenomen transitie naar labmelk en labvlees zou klimaatverandering bestreden worden. Echter, voor deze hightech productie is veel energie nodig. Het Science Focus Magazine van de BBC schrijft: “Het is onduidelijk wat de ­milieu-impact zal zijn totdat er daadwerkelijke massaproductiecapaciteit is. Er zijn op dit moment nog te veel onzekerheden om een betrouwbare inschatting te maken. Een onderzoek van de Universiteit van Oxford waarschuwt dat de energie die nodig is voor het produceren van gecultiveerd vlees voor meer CO2 uitstoot zou kunnen zorgen dan traditionele landbouw”.