^DeAndereKrant

‘Krisenmodus’ is door de Vereniging Duitse Taal vorig jaar verkozen tot ‘woord van het jaar’. Het zou dit jaar weleens opnieuw ‘woord van het jaar’ kunnen worden, schrijft Duitsland-watcher Conor Gallagher cynisch in een artikel op Naked Capitalism, een kritisch blog dat bekendheid verwierf tijdens de financiële crisis van 2008.

De stemming in het Duitse bedrijfsleven is somber. Op het World Economic Forum in Davos vorige maand waren “de Duitse directeuren het meest pessimistisch van iedereen”, schrijft financieel persbureau Bloomberg in een uitgebreid artikel. “De Duitse managers verklaarden openlijk dat Duitsland niet meer kan zorgen voor groei en een periode van chaos tegemoet gaat”.

Volgens Bloomberg is er geen land in Europa dat er zo slecht voor staat als Duitsland. Steeds meer bedrijven zijn niet in staat hun leningen terug te betalen. In de automobielindustrie en chemie gaat het al langer slecht en dat slaat nu over naar andere sectoren als vastgoed, de bouw en detailhandel. Bijna een derde van de Duitse productiebedrijven heeft activiteiten verplaatst naar het buitenland of overweegt dat te doen. De vicevoorzitter van de Duitse vakbond IG Metall, Jürgen Kerner, verklaarde onlangs dat “middelgrote familiebedrijven op dit moment geen toekomst meer hebben”. Er heerst grote onzekerheid, nu “aluminium­smelterijen hun productie stopzetten en metaalbedrijven orders verliezen”, zei Kerner. “Vanuit het land komen steeds meer berichten van faillissementen en ontslagen.”

Symptomatisch is de dramatische sluiting op 31 december van een fabriek van ­Vallourec, wereldleider in de productie van stalen buizen, in Mühlheim an der Ruhr, waardoor 750 banen verloren gingen. Een Vallourec-fabriek in Düsseldorf (1.650 werknemers) was in september al gesloten. Directe oorzaak zijn de hoge energiekosten. Het industriële succes van Duitsland was deels gebaseerd op de invoer van goedkoop gas uit Rusland, maar daarin is sinds de Europese sancties tegen Rusland en het opblazen van de Nord Stream gaspijpleiding de klad gekomen. Tegelijkertijd behoren de elektriciteitsprijzen tot de hoogste in Europa: een gevolg van het besluit van Angela Merkel om de zeven Duitse kerncentrales te sluiten en honderden miljarden te investeren in zon- en windenergie. Duitsland draait nu grotendeels op kolencentrales, maar ook die staan op de rol om te worden gesloten vanwege de hoge CO2-uitstoot.

“Niemand kan met zekerheid zeggen hoe onze energievoorziening er over zeven jaar uit zal zien”, verklaarde Siegfried Russwurm, voorzitter van het ‘Bundesverband der Deutschen Industrie’ onlangs. “Voor bedrijven die investeringsbeslissingen moeten nemen is dat fataal.” Volgens consultancy McKinsey stevent Duitsland af op een energie­crisis. De Duitse regering kondigde in januari onverwacht aan dat ze vier nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales wil laten bouwen voor 16 miljard euro. Hoewel die ook CO2 uitstoten, zouden ze ‘in de toekomst kunnen worden omgebouwd naar waterstof’, meldde zij.

De energiecrisis is niet het enige probleem. De inflatie is hoog. De reële lonen zijn al vier jaar op rij gedaald, blijkt uit cijfers van het Duitse bureau voor statistiek. De boeren zijn in opstand omdat ze worden verpletterd door milieuregels. Tegelijk bezuinigt de regering op alle overheidsuitgaven, op één na: de militaire uitgaven en de steun aan Oekraïne. Bondskanselier Olaf Scholz (SPD) opende afgelopen week nog een nieuwe munitiefabriek van Rheinmetall in Unterlüss die vanaf 2025 artilleriegranaten gaat produceren – 200.000 per jaar. Scholz riep daarbij andere Europese landen op het Duitse voorbeeld te volgen en grootschalig in wapenproductie te gaan investeren.

Duitsland stuurde onlangs nog een legerbrigade naar Litouwen – een unicum sinds de Tweede Wereldoorlog – en Defensieminister Boris Pistorius (SPD) hield een pleidooi voor herinvoering van de dienstplicht. De oorlogszuchtige minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock van de Groenen zei in een speech dat Duitsland bereid moet zijn meer buitenlandse militaire interventies te gaan plegen, onder meer om het feminisme in de wereld te verspreiden. “Want als vrouwen niet veilig zijn, is niemand veilig”, verklaarde zij.

Baerbock deed eerder de beruchte uitspraak, “Wij staan achter Oekraïne, wat mijn kiezers daar ook van mogen denken”. Het tekent de houding van de Duitse regeringsleiders, die geen enkele verantwoordelijkheid lijken te willen nemen voor de sombere situatie in hun land. In zijn recente nieuwjaarstoespraak nam bondskanselier Scholz wel het woord ‘Krisenmodus’ in de mond, maar hij zei dat de crisis deels het gevolg was van pech en vooral de schuld was van Poetin. Scholz presteerde het zelfs te verklaren dat “Rusland de energieleveranties aan Europa heeft afgeknepen”, een bizarre verklaring volgens onafhankelijke waarnemers. Hij vergat te vermelden dat de Russen Nord Stream niet hebben opgeblazen, maar dat de Amerikaanse president Biden in zijn bijzijn verklaarde dat de Amerikanen van plan waren dat te doen. Volgens Scholz gaat het allemaal wel weer goed komen in Duitsland, “zolang wij elkaar maar met respect behandelen”.

Duitsland had lange tijd goede relaties met Rusland, met name onder bondskanselier Schröder eind jaren ’90, maar stelt zich in de huidige tijd op als vazalstaat van de Verenigde Staten, ook al stevent het daardoor af op een economische catastrofe, stelt analist Conor Gallagher. Volgens Gallagher heeft de Duitse horigheid aan de VS diverse oorzaken. Zo zijn er nog altijd 50.000 Amerikaanse troepen gelegerd in Duitsland. Wikileaks toonde aan dat de Amerikaanse inlichtingendienst NSA de telefoon van Angela Merkel afluisterde. De Duitse Inlichtingendienst wist dit, maar zei niets. “Hoeveel andere politici worden door de VS afgeluisterd?” vraagt Gallagher. “Wat doen de Amerikanen met deze informatie? Chantage en omkoping zijn gangbare praktijken in het Amerikaanse wapenarsenaal.” Hij wijst erop dat de Duitse inlichtingendienst DNB na de Tweede Wereldoorlog door de VS is opgebouwd, met behulp van Nazi-inlichtingenofficieren.

Daarnaast is de Duitse elite steeds verder afgedreven van de gewone Duitse burger, stelt Gallagher. “Decennia van training in het transnationale kapitalisme à la het WEF werpen nu hun vruchten af.” De veramerikanisering van de Duitse economie is al een tijdje aan de gang, weet ook Bloomberg. Hoewel steeds meer fabrieken sluiten, stromen de investeringsmaatschappijen toe. “Terwijl de Duitse industriëlen kniezen, ruiken andere aanwezigen in Davos bloed”, schrijft Bloomberg. “Bankiers melden een grote interesse van private investeerders en geldverstrekkers.” De ene na de andere durfkapitalist vestigt zich in steden als München en Frankfurt. Kortgeleden opende de machtige Amerikaanse investeringsmaatschappij Blackrock een nieuw kantoor in Frankfurt, van waaruit ze zich gaan bezighouden met het financieren van overnames.

Ook is er koortsachtige financiële speculatie, schrijft Bloomberg. “Er is een onthutsende 5,7 miljard euro ingezet waarmee wordt gespeculeerd op de neergang van Duitse bedrijven, waaronder nationale steunpilaren als Deutsche Bank, Volkswagen en Vonovia”. Gallagher concludeert dat “Duitsland steeds meer op de VS begint te lijken: een grotere financiële sector, meer outsourcing, hogere militaire uitgaven.”

Ook de kloof tussen arm en rijk in Duitsland lijkt steeds meer op die in de VS. 90 procent van de Duitse bevolking heeft een heel klein eigen vermogen, schrijft Gallagher. Persbureau Reuters meldde onlangs dat 80 procent van de Duitsers de economische verhoudingen ‘onrechtvaardig’ vindt. In 2021 was dat nog 48 procent. De Duitse elite zelf wordt echter niet geraakt. Veel hoogopgeleide Duitsers profiteren juist van de nieuwe economie. Zij vinden lucratieve banen bij Amerikaanse concerns, waar ze veel meer kunnen verdienen dan in het Duitse bedrijfsleven. Van de sluiting van fabrieken merken ze niets. De Groenen zijn er zelfs blij mee, want het is ‘beter voor het klimaat’.

Gallagher sluit niet uit dat de Duitse elite regime change in Rusland toejuichte, omdat ze hoopten een deel van de oorlogsbuit op te strijken. Baerbock verklaarde in het begin van de oorlog dat ze Rusland “binnen enkele maanden op de knieën zouden dwingen”. Wellicht hoopten de Duitsers in het kielzog van de Amerikanen Russische grondstoffen in handen te krijgen. Het mocht niet zo zijn.

Ondertussen neemt de populariteit van de ‘populistische’ partij AfD gestaag toe. De partij staat nu tweede in landelijke peilingen achter de CDU. Voor de regeringspartijen is dat geen reden tot zelfreflectie. De Duitse overheid overweegt zelfs een verbod op de partij. “De AfD is een risico voor het Duitse vestigingsklimaat”, verklaarde minister van Financiën Christian Lindner van regeringspartij FDP deze week. Voor de CDU, die ook in de oppositie zit, zal hij minder bevreesd zijn. Friedrich Merz, die sinds twee jaar partijleider is van de CDU, is een jurist die onder meer in het bestuur heeft gezeten van Blackrock Duitsland.