^DeAndereKrant

Het universeel basisinkomen wordt ook in Nederland, onder anderen door Rutger Bregman, gepromoot als de weg uit onzekerheid, ongelijkheid en afhankelijkheid. Wat opvalt is dat de betrokken activisten behalve veel media-aandacht en aanmoedigingsprijzen ook bijval krijgen van wetenschappelijke instituten, de (lokale) politiek, dure campagnebureaus en overkoepelende ngo’s. Het grass roots-sfeertje kan niet verhullen dat er van overheidswege stapsgewijs wordt gewerkt aan draagvlak voor dit basisinkomen. En gezien de economische rampspoed die op ons afkomt zal dat draagvlak alleen maar groeien. Het plan haalt ons dus niet zozeer weg uit de angst, maar is erop gebaseerd. Een universeel basisinkomen zou betekenen dat iedereen – arm of rijk – een maandelijkse toelage van de staat krijgt die genoeg is om van te leven. We hebben het in Nederland dan over ruim tien miljoen volwassen inwoners. Nog afgezien van het enorme prijskaartje staat er een andere, grotere olifant in de kamer. Namelijk de illusie dat gratis geld je bevrijdt van alle onnodige bestaansballast en je als vanzelf in een positie brengt van waaruit je eindelijk kunt doen wat je écht wilt. Een maatschappij waarin iedereen op dezelfde voet begint moet wel automatisch meerwaarde opbrengen, is het idee.

Hier ligt een verstoord mens- en maatschappijbeeld aan ten grondslag. Progressieve utopisten geloven dat je met ‘gegarandeerd’ geld de vrijheid krijgt om nee te zeggen tegen een baan die je zat bent, een partner bij wie je weg wilt en een tijdrovend bestaan in armoede. Bregman zegt: “Stel je voor welke welvaart en innovatie we missen, doordat talloze mensen gedwongen zijn werk te doen dat ze eigenlijk nutteloos vinden”. Maar wie bepaalt wat nutteloos is? Onplezierig, zwaar werk kan namelijk heel nuttig zijn. Blijven we dat onplezierige werk dan wel doen? Daarnaast zie ik om me heen hoeveel plezier mensen beleven aan volstrekt nutteloos, misschien wel schadelijk werk. Gesubsidieerde klimaatpsychologen, factcheckers, diversiteitsofficieren en GGD-teststraatmedewerkers bijvoorbeeld. Ze dragen bij aan de instandhouding van de mallemolen, in het rotsvaste geloof dat ze de goede zaak dienen. Wat zogenaamd ‘nuttig’ is zal juist door de minst innovatieve mensen, en dat zijn de meesten van ons, worden bepaald. Je verandert geen karakters met meer ‘zekerheid’, integendeel.

Daarnaast is er niet zoiets als gratis geld. We hebben de laatste jaren geleerd dat de overheid steeds meer voorwaarden stelt aan onze deelname aan de samenleving. Een QR-code om het café en vliegtuig in te mogen. Zelfs werken en studeren kon niet zonder gezondheidspas. De nieuwe voorstellen voor het CO2-budget gaan nog verder. Geldverstrekkers mogen eisen stellen aan je klimaatgedrag: wie zijn huis niet verduurzaamt krijgt geen hypotheek. Zogenaamd onafhankelijke adviesorganen van de overheid, zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), willen de discussie over vaccinatieverplichting “versnellen”. Kortom, het net sluit zich rond onze bewegingsvrijheid en leefstijlkeuzes. Het is naïef om te denken dat een recht op een basisinkomen niet aan de ‘nieuwe normale’ basisvoorwaarden van goed burgerschap (lees: gehoorzaamheid) zal moeten voldoen.

Maar wat mij nog het meest tegenstaat is wat in Duitsland nu zo onomwonden wordt toegegeven. Dat de overheid onze angst voor het bestaan zelf moet wegnemen. Dat de totale verlossing van de staat moet komen. Maar een feitelijk failliete overheid kan geen oplossing zijn voor wat in de kern een crisis van de westerse mens is. Als we gaan geloven dat onze angsten verdwijnen met een maandelijkse toelage, dan zal het gebrek aan betekenis, zingeving en basis juist toenemen. Omdat fundamentele problemen geen ontkenning verdragen. Zoals Nietzsche schreef: “De mens moet zichzelf overwinnen. Niet je kop in het zand van de hemelse dingen steken, maar je hoofd vrij dragen”.