^DeAndereKrant

Het kabinet Rutte IV is sinds 7 juli 2023 demissionair. “Een demissionair kabinet wordt niet geacht om belangrijke politieke beslissingen te nemen”, staat letterlijk op TweedeKamer.nl. Toch zijn er in de laatste zeven maanden meer dan honderd wetsvoorstellen geregistreerd, waarvan een aantal met ogenschijnlijk controversiële inhoud. Is kapitein Rutte vanuit zijn zinkende schip over zijn graf aan het regeren?

Een demissionair kabinet is een kabinet dat ontslag heeft aangevraagd bij de Koning, maar dit officieel nog niet heeft gekregen. Na de verkiezingen is de regering, tot aan de installatie van het nieuwe kabinet, sowieso altijd demissionair. Mark Rutte is dus momenteel de dubbel demissionaire kapitein van Nederland die nog steeds de koers van het land bepaalt.

De VVD’er weet dat zelf maar al te goed. Rutte zei op 21 januari 2021, toen nog als kapitein van het al opgegeven schip Rutte III, in een verhit debat over de coronamaatregelen: “Kijk, u kunt ons niet meer wegsturen als kabinet, dus strikt genomen hebben we nu meer macht dan vorige week vrijdag, zou je gek genoeg kunnen zeggen”. Rutte is de onbedreigd recordhouder demissionair. Hij werd op 14 oktober 2010 beëdigd als premier van Nederland. Onder zijn leiding sneuvelden alle kabinetten, maar de VVD’er verdween nooit, al zegt hij dit na de formatie van een nieuw kabinet toch echt te gaan doen. Intussen is hij in totaal al meer dan 1000 dagen - een vijfde van zijn totale tijd – de politiek leider van Nederland terwijl zijn ontslag al is ingediend.

Hoe hoort het volgens de regels? “Als een kabinet is gevallen, gaat de premier naar de Koning om zijn ontslag formeel aan te bieden”, zegt jurist Frank Stadermann. “De Koning vraagt dan de premier of hij tot aan de installatie van de nieuwe regering ‘op de winkel wil passen’. Formeel gezien heeft het begrip demissionair alleen geen enkele juridische status. Een gevallen kabinet kan immers nog steeds wetsvoorstellen indienen, besluiten nemen en Nederland in het buitenland vertegenwoordigen. Er is wettelijk, juridisch gezien geen verschil tussen demissionair en missionair”.

Wel is er de laatste decennia het gebruik ontstaan om een lijst van controversiële onderwerpen op te stellen, die door de demissionaire regering niet meer in behandeling worden genomen. Bij veel critici bestaat de indruk dat het gevallen kabinet Rutte IV zich niks aantrekt van dat gegeven, want controversieel ogende wetsvoorstellen, zoals het ‘Voorstel tot wijziging van de embryowet’ (36416) van Jan Paternotte (D66) en Sophie Hermans (VVD), die het gebruik van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek wil vergemakkelijken, worden ‘gewoon’ nog in stemming gebracht. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor voorstel 36301: Recht op huurtoeslag voor Oekraïense ontheemden. Of wat te denken van de het voornemen tot de oprichting van een Nationaal Expertisecentrum Wetenschap en Samenleving (36472), ingediend door de gevluchte ex-VWS-minister Ernst Kuipers (D66). Er zijn in totaal 100 wetsvoorstellen geregistreerd sinds 7 juli 2023. Het zinkende schip vaart dus lekker door, zo lijkt het.

Burgers kunnen onderwerpen wel als controversieel ervaren, bijvoorbeeld door christenen in het geval van de verandering van de embryowet, maar dat maakt ze formeel gezien nog niet tot controversieel. Diverse Kamercommissies hebben op 28 september 2023 een lijst van 22 wetsvoorstellen voorgesteld als controversieel, maar uiteindelijk is slechts één - de Tijdelijke wet Transitiefonds landelijk gebied en natuur – ook echt controversieel verklaard door de Eerste Kamer, die daar over gaat.

Overigens vindt Stadermann dat met name het Parlement moet worden verweten dat het kabinet demissionair wetten doorvoert. “Het Parlement heeft in Nederland de hoogste macht en laat Rutte zijn gang gaan”, stelt hij. “Het Parlement kan het werken van een kabinet volledig onmogelijk maken door alle wetsvoorstellen af te schieten. Dat gebeurt in de praktijk nooit, want meestal volgt er dan een motie van wantrouwen. Maar het Staatsrecht bepaalt dat het Parlement het laatste woord heeft en dus ieder voorstel kan blokkeren. Als je mij vraagt waar de rot in ons systeem zit, dan is het dus in het Parlement bestaande uit vooral ja-knikkers. Wel moet ik daarbij zeggen: juridisch gezien is er weliswaar geen verschil tussen missionair en demissionair, maar wat je wel duidelijk ziet is dat wat vroeger heette op de winkel passen, aan erosie onderhevig is. Inmiddels heet dat geen controversiële onderwerpen meer behandelen. En dus heeft het demissionaire kabinet tegenwoordig veel meer mogelijkheden dan vroeger om toch beleid te maken. En dat doen ze dan ook. Dat vind ik heel kwalijk, maar nogmaals: het Parlement kan dat tegenhouden.”

Volgens Bob de Wit, die in zijn boek Democratie 4.0 voorstellen doet voor een nieuw democratisch bestel, maakt Rutte meesterlijk gebruik van de speelruimte die hij krijgt. Hij vindt dat hier snel een einde aan moet komen. “De huidige ondemocratische, demissionaire besluitvorming moet stoppen.”