^DeAndereKrant

Honderdduizenden Congolese mannen, vrouwen – soms met baby’s op hun rug – en tienduizenden kinderen van 4 jaar en ouder werken zich dag in dag uit urenlang in het zweet om het ‘blauwe goud’ kobalt te delven. Voor één tot twee dollar per dag. Specifiek gereedschap en een veiligheidsuitrusting – zoals maskers of beschermende kleding – ontbreken vaak, stelt de Amerikaanse activist en onderzoeker Siddharth Kara.

Voormalig investeringsbankier Kara, verbonden aan de universiteit van Harvard in de VS en universitair hoofddocent aan de Universiteit van Nottingham in Engeland, reist al ruim twintig jaar de wereld rond om verslag te doen van wat hij noemt “moderne slavernij”. Hij is activist en expert op het gebied van mensenhandel, kinderarbeid en gerelateerde mensenrechtenkwesties en publiceerde in januari 2023 het alarmerende boek Cobalt Red: How the blood of the Congo powers our lives. Voor zijn onderzoek verbleef hij tussen 2017 en 2021 in Congo. “Velen in de kobalt-mijnbouw werken in schurende, mensonterende omstandigheden”, schrijft hij. “Ze gebruiken pikhouwelen, schoppen en stukken betonstaal om in de grond te hakken. Ze scharrelen in loopgraven, kuilen en tunnels om kobalt te verzamelen.” Kinderarbeid is er normaal, aldus Kara in een interview met de bekende podcaster Joe Rogan. “Ik ben in bijna alle grote industriële mijnen in Congo geweest en heb er nog geen gezien waar dit niet het geval was.”

Werken met kobalt is gevaarlijk. Het mineraal is giftig en kan een dodelijke longziekte veroorzaken. Kobalterts is vaak vermengd met radioactief uranium. Wetenschappers hebben in sommige mijnregio’s alarmerende radioactiviteitsniveaus geregistreerd. Daarnaast vervuilt het mijnbouwafval rivieren, drinkwater en de lucht. Ook omwonenden die niet in de mijnen werken, worden hieraan blootgesteld. In de mijnregio’s komen ademhalingsproblemen, acute dermatitis, geboorteafwijkingen en kanker veelvuldig voor.

Omdat er grote armoede bestaat in Congo, zijn er voor de bevolking weinig alternatieven om geld te verdienen. De kobalt­industrie dicteert de economie in de regio. China sloot in 2009 een deal met de Congolese regering. In ruil voor drie grote kobaltmijnen zouden de Aziaten zes miljard dollar aan hulp en leningen verstrekken aan Congo, waarmee scholen en universiteiten gebouwd konden worden. Ook beloofde China voor tweeduizend kilometer aan asfaltwegen aan te leggen. Inmiddels zijn er al vijftien van de negentien kobaltmijnen in Chinese handen, de grootste met de omvang van de stad Londen. Van de beloften is alleen die van de asfaltwegen ingelost, schrijft Kara in zijn boek.

Kobaltaderen beginnen aan de oppervlakte van de aardkorst. Dieper gelegen kobalt is vaak van betere kwaliteit. Daarom worden er, naast vijftien tot twintig meter diepe kuilen, ook duizenden tunnels van vijftig tot zestig meter diep handmatig uitgegraven. Mijnwerkers zitten daar minstens twaalf uur per dag in. Ademen en bewegen is er nauwelijks mogelijk. Deze tunnels storten regelmatig in, waardoor de werkers levend begraven worden.

Handmatig opgegraven kobalt wordt eufemistisch ‘ambachtelijk’ kobalt genoemd, in tegenstelling tot industrieel kobalt dat met graafmachines gewonnen wordt. “Beleidsmakers, big tech-­bedrijven en producenten van elektrische auto’s beweren dat er geen ambachtelijk kobalt wordt ingekocht, maar het ‘ambachtelijke’ kobalt wordt verkocht aan een tussenpersoon en die verkoopt het vervolgens aan een andere tussenpersoon of rechtstreeks aan een industrieel mijnbouwbedrijf”, stelt Kara in een online interview met journalist Mitch Jeserich. “Op dat moment zit het ‘ambachtelijke’ kobalt in de industriële keten en voordat het Congo verlaat, is al niet meer na te gaan waar het vandaan komt.”

Kobalt, dat hoofdzakelijk in Congo wordt gedolven, speelt een cruciale rol in de transitie van het Westen naar een duurzame economie. Het mineraal is een essentieel bestandsdeel van oplaadbare lithium-ijzerbatterijen, benodigd voor onder andere mobiele telefoons, laptops en elektrische auto’s.

Een lithium-autobatterij bevat veertien kilo geraffineerd kobalt. De wereldwijde verkoop van elektrische auto’s wordt zwaar gepusht, met name in de EU. Volgens sommige voorspellingen zouden er in 2040 wereldwijd 500 miljoen elektrische auto’s op de weg zijn. Daarvoor zou dus 7 miljoen ton kobalt nodig zijn. Congo produceerde in 2022 130.000 ton, goed voor 70% van de wereldwijde kobaltproductie.

Het Westen heeft zichzelf in een spagaat gemanoeuvreerd, stelt hij. “Niemand wil rondlopen met een met bloed aangekoekte batterij in zijn zak of typen op een met bloed besmeurde laptop. Maar er is ook niemand die een groene keuze wil maken om de planeet te redden door een elektrische auto te kopen, om er later achter te komen dat hij daarmee enorme destructie en geweld veroorzaakt in het hart van Afrika. Deze realiteit ontbreekt in de duurzaamheidsdiscussie”, stelt hij in een online interview met Break Through News. “Het kan niet groen zijn voor ons en rood en zwart en afschuwelijk voor de Afrikanen. Dat is hypocriet en gaat voorbij aan elk concept van fatsoen, waardigheid en morele grenzen.”

Op initiatief van dertien Congolese gezinnen, sleepte de Amerikaanse mensenrechtenadvocaat Terry Collingsworth van International Rights Advocates, Tesla, Apple, Dell, Google’s moederbedrijf Alphabet en Microsoft in 2019 voor het gerecht. De aanklacht: het willens en wetens profiteren van, helpen bij en aanmoedigen van kinderarbeid in de Congolese kobaltmijnen. De tech-bedrijven wonnen de zaak door te stellen dat ze geen controle hebben over de omstandigheden in mijnbouwbedrijven. In een reactie aan CBS liet Apple weten “de strengste normen voor leveranciers vast te stellen”. Een woordvoerder van Google gaf aan actief lid te zijn van het Responsible Minerals Initiative (RMI, een in 2008 opgerichte overkoepelende organisatie met als doel de verantwoorde inkoop van minerale grondstoffen te ondersteunen en realiseren – red.). Google zegt toegewijd te zijn “aan het ethisch inkopen van alle materialen en het elimineren van kinderarbeid in wereldwijde toeleveringsketens.”

De Andere Krant deed navraag bij Apple, Microsoft, Samsung, Sony, Tesla, BMW, Volkswagen, Daimler, Renault en Mercedes-Benz en kreeg slechts twee reacties. “Wij zijn aangesloten bij de Drive Sustainability Working Group”, schrijft Volkswagen. “Dit instituut ziet onder meer toe op het duurzaam en met respect voor mens en dier winnen van ruwe grondstoffen. Daarnaast zijn wij aangesloten bij het RMI, dat onder andere werkt aan de certificering voor kobaltdelvers met als doel de omstandigheden in kobaltmijnen te verbeteren en het mogelijk te maken de herkomst van het mineraal te traceren. Ook zijn we aangesloten bij de Global Battery Alliance (GBA) van het World Economic Forum, dat als doel heeft te zorgen voor een duurzame productie van accu’s.” Een persvoorlichter van Tesla verwijst naar het Tesla Conflict Minerals Report, waarin staat dat het bij het RMI en het daarmee samenhangende Responsible Minerals Assurance Proces (RMAP) volgt. “Wij staan inkoop van kobalt uit Congo toe als dat op een verantwoorde en gecontroleerde manier gerealiseerd kan worden”, staat in het rapport.

Kara is niet overtuigd door de retoriek van de multinationals. “Er is geen schoon kobalt. Dat is marketingfictie”, laat hij Break Through News weten. “In al mijn tijd in Congo heb ik nooit iets gezien of gehoord over activiteiten van het RMI, het RMAP of het GBA”, schrijft hij in zijn boek. “Zero-tolerantie ten opzichte van kinderarbeid en mensenrechtenschendingen zijn tot nu toe loze kreten. Er is geen enkel bedrijf dat apparaten maakt met een kobalt-oplaadbare batterij erin dat kan beweren dat het mineraal niet uit ambachtelijke mijnen afkomstig is. Iedereen die iets anders beweert, grossiert in leugens.”