^DeAndereKrant

Christian van Zogchel loopt bijna uit zijn driejarig vaste contract bij Essent. “Bij de laatste jaarrekening kregen we 480 euro terug. We zijn dus zuinig.” Een paar jaar geleden zou hij een telefoontje kunnen verwachten van een callcenter met een gunstig aanbod en misschien wel een gratis staafmixer erbij. In het ‘nieuwe normaal’ stuurt Essent alleen een kil mailtje waarin staat dat het maandbedrag per november naar 475 euro gaat. “Slikken, maar ingecalculeerd”, aldus de Noord-Brabander. Toen hij later weer inlogde bij Essent, zag hij dat het termijnadviesbedrag inmiddels is bijgesteld naar 1208 euro. “Zijn ze helemaal van de pot gerukt, dacht ik.” Hij probeerde Essent te bellen, maar het bedrijf was ‘vanwege een IT-storing’ onbereikbaar voor zijn 2 miljoen klanten.

Van Zogchel is geen schrijnend geval. Zijn kinderen zijn uit huis en hij woont met zijn vrouw in een twee-onder-één-kap. “De situatie is veel erger voor mensen op bijstandsniveau. Die gaan terecht hulp krijgen. Maar ook een Jan Modaal gaat in de problemen komen. Wat zijn de opties? De kachel uit en drie truien aan? Drie baantjes aannemen? Ik heb besloten die 475 euro nu maar te gaan betalen en maar zien waar het schip strandt.”

Bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM), de publieke toezichthouder voor de consument, horen ze de hele dag door dit soort casussen. Woordvoerder Tjitte Mastenbroek: “Leveranciers hebben het recht het termijnbedrag te verhogen als het tarief hoger wordt of als het verbruik van een klant hoger blijkt te zijn dan eerder was ingeschat. De ACM vindt het belangrijk dat energieleveranciers consumenten duidelijk uitleggen waarom dit gebeurt”, vertelt hij. ACM heeft tot taak om toezicht te houden of wat de energiebedrijven doorberekenen aan de klant redelijk is, “naar de maatstaven van de wet. En we zien dat de prijzen op de internationale markt momenteel echt heel hoog zijn,” verduidelijkt hij.

Als schuldige wordt steevast naar Rusland gewezen. De Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, stelt dat “we worden geconfronteerd met een buitengewone situatie, omdat Rusland een onbetrouwbare leverancier is en onze energiemarkten manipuleert.” De Nederlandse overheid: “Rusland levert momenteel veel minder gas aan Europa dan afgesproken waardoor het risico op gastekorten in Europa toeneemt.” Zelfs leverancier Vattenfall duidt de complexe geopolitieke situatie: “Rusland heeft de gaslevering naar Europa als machtsmiddel gebruikt. Op dit moment levert Rusland via de belangrijke Nordstream 1-pijpleiding nog maar 20 procent van de maximale capaciteit. Daarmee ontstaat er schaarste in Europa.” Rusland ontkent. Het land wil leveren maar diverse pijpleidingen zijn door Oekraïne en Polen gesloten en leveringen via Nord Stream 1 en 2 worden door Duitsland geblokkeerd.

“In normale omstandigheden mogen energiebedrijven hun prijzen twee keer per jaar aanpassen aan de marktsituatie. Maar deze situatie is uitzonderlijk”, stelt Mastenbroek van ACM, “daarom staan de energiebedrijven formeel in hun recht gestegen energieprijzen door te berekenen.” Rusland verkoopt zijn gas inmiddels aan India en China en de energiebedrijven boeken nog steeds dikke winsten: Vattenfall over het eerste halfjaar 990 miljoen euro. Klanten zien ondertussen hun termijnbedrag tot vijf keer over de kop gaan en kunnen deze online al vaak niet eens meer terugzetten naar wat ze oorspronkelijk betaalden. Toch hoeven ze dat niet lijdzaam te accepteren, stelt Mastenbroek. “Als ze het er niet mee eens zijn, kunnen ze bijvoorbeeld via Consuwijzer een voorbeeldbrief downloaden en uitleggen waarom ze het onredelijk vinden. De energieleverancier moet daar wat mee doen. Wij raden aan om ten minste het oude termijnbedrag te blijven betalen en in het geval van acute betalingsnood aan te kloppen bij schuldhulpverlening. Als die stappen ondernomen zijn, dan kan de energieleverancier niet overgaan tot afsluiting.”

Oud-advocaat Frank Stadermann beaamt die woorden. Juridisch gezien zijn er geen makkelijke uitspraken te doen. “Normaal gesproken is het simpel: contracten moeten gerespecteerd worden. Houdt een partij zich niet aan de afspraken, dan kan het contract ontbonden worden. Nu is er sprake van gewijzigde omstandigheden waar de leverancier noch de consument iets aan kan doen. Dan kom je in het wetboek uit bij redelijkheid en billijkheid. Wat is dat in dezen? De energieleverancier zegt: ik moet de prijsstijging wel doorrekenen, anders valt het bedrijf om. De klant zegt: ik kan niet vijf keer meer betalen, want dan val ik om. Wat moet de rechter hier mee? Beide is waar. Beide partijen hebben geen invloed op de situatie. Daarom kijkt iedereen naar de overheid.”

De staat denkt nu, na maanden laks toekijken, aan een reddingsboei. Niet in de vorm van het verlagen van de torenhoge belastingen, waardoor Nederlanders veel meer voor hun gas betalen dan bijvoorbeeld Belgen of Fransen, of het verhogen van de winstbelasting voor energiebedrijven, en ook niet in de vorm van een platfond voor de energierekening. Nee, de overheid wil een noodfonds oprichten om de schulden van mensen over te nemen indien ze de rekeningen niet meer kunnen betalen.

Volgens het Centraal Planbureau gaat het om 1,2 huishoudens die in deze situatie zouden kunnen komen. Onder andere communicatiestreateeg Koen Verhagen van Properganda ziet het draaiboek van The Great Reset van het World Economic Forum (WEF) in werking treden. “Doe je dit, dan gaat iedereen aan het overheidsinfuus. Zij kunnen dan gaan zeggen: je krijgt je geld, zolang je je maar niet kritisch uitlaat over het regime. Of andere voorwaarden.” Ook de suggestie van Von der Leyen dat de 27 EU-lidstaten verplicht minder energie moeten gebruiken in de piekuren, klinkt als de eerste aanzet tot een klimaatlockdown, waar critici al veel langer voor waarschuwen.

Er zijn steeds meer burgers die, al dan niet om bovenstaande vermoedens, klaar zijn met de overheid en nadenken om gewoon maar de rekeningen te verscheuren en dan maar te zien wat er gebeurt. Juridisch gezien een optie die Stadermann nooit zal adviseren. “Maar als mens begrijp ik het wel. We moeten als bevolking laten zien dat we klaar zijn met dit wanbeleid. Alleen dan heb je heel veel massa nodig.” In Engeland proberen burgers via de beweging Don’t Pay UK (dontpay.uk) een dergelijke actie op touw te zetten. “Wij eisen dat de energierekeningen zakken naar een betaalbaar niveau”, stelt de organisatie, die voor ogen heeft vanaf oktober niet meer te gaan betalen. “Als we 1 oktober 1 miljoen mensen bij elkaar hebben, dan zullen we overgaan tot een betaalstaking.” Op dit moment staat de teller op zo’n 190.000 aanmeldingen.

Wat is wijsheid als je deze periode moet besluiten om een contract af te sluiten? Danyel van Garderen van energiebemiddelaar Redmijnenergierekening.nl adviseert te allen tijde een jaarcontract af te sluiten. “In de media wordt gezegd dat er geen vaste contracten meer zijn voor particulieren, maar dat is niet correct. Partijen zoals Redmijnenergierekening.nl bieden ze nog wel aan met 12 maanden vast tarief en dus zekerheid. Ja, voor een hoger bedrag dan vroeger, maar veel lager dan wat de grote namen aanbieden. De markt waarin energiebedrijven lange tijd gekoerst hebben op veel winst maken, is nu verworden tot een soort casino of loterij waarin je niet kunt winnen”, vertelt hij. “Daarom adviseren wij de energiekosten per jaar te gaan berekenen, daar 500 euro per jaar aansluitkosten bij op te tellen en zo’n 800 euro overheidstoeslag af te trekken. Pak dat bedrag en deel het door twaalf en dan weet je wat je per maand kwijt bent. Laat je niet verleiden door aantrekkelijk klinkende aanbiedingen, cadeaus of beloften dat het snel weer goed komt. Dat roepen ze nu allemaal al een jaar en dat blijkt niet het geval.” Ook adviseert hij klanten tochtstrippen te kopen en een paar dikke truien. “Hopelijk gaat de overheid weer gas winnen in Groningen. We hebben de oplossing zelf in huis. Begrijp me goed, dat vind ik erg zuur voor de mensen die daar wonen. Maar dat probleem kunnen we makkelijker opvangen dan vele bijstandsmoeders van het gas afsluiten.”