^DeAndereKrant

In 2018 was voor Herman Leenders de maat vol. Nadat de troubleshooter, die als eerste aanspreekpunt fungeerde bij technische calamiteiten, jarenlang tevergeefs had geprobeerd de veiligheidscultuur bij zijn werkgever MSD te verbeteren, stapte hij naar het Huis voor Klokkenluiders in Utrecht. Op 17 december van dat jaar stuurde hij een brief naar deze door de overheid ingestelde waakhond waarin hij uitgebreid documenteerde wat er allemaal mis ging – en gaat – bij MSD.

Het Amerikaanse concern – in de VS opererend onder de naam Merck – is met 5000 medewerkers in Nederland en vestigingen in Oss en Boxmeer een grote producent van geneesmiddelen en vaccins voor mensen en dieren. In Boxmeer wordt gewerkt met allerlei stoffen, die zeer besmettelijk, gevaarlijk of giftig kunnen zijn, schrijft Leenders in zijn brief. Maar het bedrijf heeft zijn technische apparatuur niet op orde, meldt hij. Het bedrijf komt daarnaast veel wettelijk verplichte veiligheidsvoorschriften voor het werken met biologische agentia en chemicaliën niet na.

Leenders omschrijft in zijn brief een groot aantal incidenten. In één gebouw werkten medewerkers zonder dat ze het wisten jarenlang aan besmette installaties. “Tijdens onderhoud kregen wij letterlijk dit besmette afval om de oren.” Tankbeveiligingen knapten, waardoor giftige aerosolen vrijkwamen. Er waren gevaarlijke stikstoflekkages, waar maandenlang niets aan werd gedaan. Een autoclaaf, een apparaat om levend afval veilig te kunnen afvoeren, was jarenlang buiten gebruik. Er was een besmetting met rabiës. Een kapotte afzuig­installatie werd niet gerepareerd ondanks diverse meldingen. In één geval kwamen gassen vrij waardoor twee medewerkers met ernstig, blijvend longletsel in het ziekenhuis belandden. Bij stroomuitval stroomde biohazard-afval terug in het steriele-stoomnetwerk, waardoor medewerkers mogelijk besmet zijn geraakt. Een tank implodeerde, maar bleef daarna in gebruik. Er kwamen ook schadelijke stoffen terecht buiten de cleanrooms, waaronder stoffen die ziekten als q-koorts, varkenspest, weil en varkensgriep kunnen veroorzaken. Leenders vertelt dat hij en zijn collega’s tientallen incidenten meldden, bij de directe leidinggevenden, de directie, de OR, afdeling SHE (veiligheid), de bedrijfsarts en de biologische veiligheidsfunctionaris (BVF). Er werd volgens hem echter zelden iets mee gedaan. Ook niet nadat “na de zoveelste gevaarlijke situatie” een staking uitbrak. De BVF, door de overheid aangesteld om de veiligheid te bewaken, is niet onafhankelijk, zegt Leenders. “De BVF is in dienst van MSD en wordt onder druk gezet om situaties toe te dekken. Eén BVF’er nam ontslag omdat zij niet meer achter het beleid kon staan.”

Leenders meldde zijn klachten ook bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) en de Inspectie SZW (arbeidsinspectie). SZW erkende dat de veiligheidsprocedures niet goed werden opgevolgd, dat er fouten in de technische installaties zaten en de risicobeoordelingen niet op orde waren. ILT deed onderzoek naar het vrijkomen van genetisch gemodificeerde organismen in het milieu, en kwam tot dezelfde constateringen. Deze onderzoeken leidden tot waarschuwingen en kleine aanpassingen, maar volgens Leenders veranderde er structureel niets.

Ondertussen kwam de klokkenluider steeds meer onder druk te staan. Nadat hij terugkwam van vakantie, was zijn kantoor leeg geruimd en werd hij overgeplaatst – naar een kelder met veel lawaai en stank. Bestanden op zijn PC verdwenen, toegang tot sommige accounts werd geblokkeerd. “Ik werd gedwongen tot het tekenen van geheimhoudingscontracten, kreeg opeens slechte beoordelingen en er werd gedreigd met ontslag. Later werd zelfs mijn salaris ingehouden om geheimhoudingscontracten af te dwingen.” De druppel die de emmer deed overlopen was een incident waarbij hij met een schadelijke stof in aanraking kwam en ernstig ziek werd. “Na dit incident werd mij de toegang tot het bedrijfsterrein ontzegd.”

Leenders’ laatste hoop was het Huis voor Klokkenluiders, maar volgens hem ondernamen zij nauwelijks actie. “Ze vroegen om bewijslast. Die heb ik geleverd. Zij zijn ervoor om dan een onderzoek in te stellen, maar dat is nooit gebeurd. Van andere klokkenluiders heb ik hetzelfde gehoord: aan het Huis voor Klokkenluiders heb je niet veel.” Volgens Leenders is het fundamentele probleem dat MSD alleen geïnteresseerd is in geld verdienen. “Het is een heel smerige industrie.” De vaccins die door MSD en andere concerns worden geleverd, vertrouwt hij niet meer. “Ik heb zoveel fraude en gesjoemel gezien in de farmaceutische industrie.” Hij besloot zijn verhaal te vertellen nadat hij artikelen had gelezen in De Andere Krant over het gevaarlijke gain-of-function onderzoek in biolabs, onder meer in Rotterdam. Hij wil een waarschuwing afgeven aan mensen die werken bij MSD of in cleanrooms. “Er is nauwelijks of geen controle of handhaving door toezichthouders. Vroeg of laat gaat het een keer heel erg mis.” Als dat al niet gebeurd is.

Herman Leenders is een pseudoniem. Zijn echte naam is bij de redactie bekend.