^DeAndereKrant

De Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB) staat boringen dieper dan 3 meter in grondwaterbeschermingsgebieden niet of uiterst beperkt toe. Dit omdat doorboring van de filterende en beschermende kleilaag het risico inhoudt dat giftige stoffen in ons drinkwater terechtkomen.

Het is dankzij deze regel dat Wilma de Jong uit Haarlo nog steeds geen zendmast vlakbij haar woning heeft. In een poging de komst van een zendmast van KPN tegen te gaan, stapt De Jong in 2020 naar de bestuursrechter. Ze wint de zaak, maar de gemeente en KPN gaan in hoger beroep. De Raad van State erkent de gezondheidsrisico’s van de geplande zendmast, maar oordeelt begin dit jaar desondanks dat de bouw van start kan gaan. Na bijna vier jaar touwtrekken is er echter nog altijd niets gebouwd.

“Dat komt doordat de plek waar de mast moet komen een boringvrij grondwaterbeschermingsgebied is”, vertelt Wouter Abbas, ook inwoner van Haarlo en mede-eiser in de rechtszaak.

Gedurende de vier jaar durende procedure ontkenden gemeente en KPN dat er dieper dan de toegestane 3 meter geboord zou moeten worden, maar ondergrondse dieptematen ontbraken op de fundatietekeningen van de KPN-mast. Voor de betonnen fundering van de zendmast bleken uiteindelijk vier poten van een halve meter dik nodig te zijn, “die niet maximaal 3, maar ruim 22 meter de grond in gaan”, zegt Abbas. Tijdens de zitting bij de Raad van State gaf KPN volgens hem “zonder blikken of blozen te kennen dat deze nalatigheid te wijten zou zijn aan ‘een miscommunicatie tussen de juridische en de technische afdeling’. Voorts meldde KPN ook nog dat zij in Nederland al enkele honderden zendmasten in boringvrije grondwaterbeschermingsgebieden hebben staan. De Raad van State schoof mijn argument terzijde en zag verder geen reden om de gemeentelijke vergunning in te trekken.”

Maar daarmee is de kous niet af. KPN en de gemeente hadden de geplande bouw van de mast ook bij de provincie moeten melden, zegt Abbas. Die is verantwoordelijk voor de kwantiteit en kwaliteit van grondwater en regionaal oppervlaktewater. “De gemeente Berkelland was daarvan op de hoogte. Toen een door de gemeente zelf aangestelde hoorcommissie hen daarover op de vingers tikte, legde de gemeente vervolgens, zonder enige onderbouwing, zwart op wit vast te voldoen aan de Provinciale eisen.”

KPN meldt zich medio 2023 alsnog bij de provincie, maar krijgt te horen dat alleen een melding vanwege de grondwaterbescherming niet volstaat: er dient bij de provincie ook een officiële vergunningaanvraag voor de bouw van de mast ingediend te worden. “Dat heeft KPN inmiddels inderdaad gedaan”, laat perswoordvoerder Tim van den Brink van provincie Gelderland op verzoek van De Andere Krant weten. “Het bedrijf is verzocht om aanvullende informatie om de aanvraag uiteindelijk compleet te maken. Zo’n aanvraag is maatwerk, het is nu nog onduidelijk wanneer die wordt afgerond.”

Als de provincie daadwerkelijk besluit de vergunning te verlenen, betekent dat volgens Abbas een schending van de Provinciale Verordening: “De NRB-2012 verbiedt óók het gebruik van de zware metalen zink en koper. Om roesten tegen te gaan wordt staal voorzien van een dun laagje zink. Zendmasten zijn dus in het geheel opgebouwd uit verzinkte stalen profielen. Dit geldt ook voor al het gebruikte stalen kleinmateriaal: bouten, moeren, beugels, profielen, platen, klemmen en dergelijke. Daarnaast zijn de noodzakelijke bliksemafleiders op de hogere installaties en antennes op gebouwen gemaakt van blank koper. Deze blank koperen pennen lopen vanaf de top van de mast tot meters diep de grond in, ruim in het grondwater, teneinde de bliksem in de aarde te kunnen afvoeren. Hiervoor is geen enkel alternatief. Daarbij logen koper en zink uit. Ze lossen op onder invloed van wind en regen en komen vervolgens terecht in de bodem en vormen daar giftige chemische verbindingen die niet in ons drinkwater thuishoren.”

Omdat De Jong vreesde voor een drinkwaterschandaal, nam ze begin 2023 contact op met stichting Stop5GNL. Die riep een onderzoeksgroep in het leven om het aantal zendmasten in Nederlandse grondwaterbeschermingsgebieden in kaart te brengen. Dat project is dik een half jaar later afgerond. “We hebben, verdeeld over heel Nederland, 114 vrijstaande zendmasten in grondwaterbeschermingsgebieden weten te traceren”, aldus de onderzoekscoördinator. “In waterwingebieden gelden nog strengere regels: daar mag uitsluitend grondwater gewonnen worden. Bouwactiviteiten (waterleidingbedrijven uitgezonderd) zijn er verboden. Toch vonden we ook daar landelijk twaalf vrijstaande masten. Verder troffen we vele antenne-installaties aan in de beschermde gebieden. Het gaat om installaties van alle grote providers, dus niet alleen van KPN.”

Navraag door De Andere Krant maakt duidelijk dat waterleidingbedrijven ofwel doorverwijzen naar het voorlichtingsloket van het Antennebureau van de Rijksoverheid, ofwel naar de provincies. Die blijken totaal niet op de hoogte.

Zo zegt een woordvoerder van de provincie Drenthe: “De provincie beschikt niet over de door u gevraagde gegevens. Voor antennes hoger dan 5 meter is toestemming van de gemeente nodig, daar zou u uw vraag kunnen stellen”. De provincie Utrecht laat weten: “Wij houden niet bij op welke locaties antenne- en zendmasten staan in onze waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden”. Limburg beweert zelfs dat zend- en ontvangstactiviteiten “niet relevant zijn in het kader van de grondwaterbescherming”.

Groningen en Flevoland geven aan geen informatie te hebben over de zendinstallaties. Friesland kan slechts gedeeltelijke gegevens verstrekken “omdat de data buiten het beheer van de provincie valt”. provincie Gelderland, die medio 2022 elf nieuwe waterwingebieden aanwees, weet volgens Abbas evenmin iets over het aantal masten in grondwaterbeschermings- of waterwingebieden. “Sterker nog: ik kreeg als antwoord ‘geeft u maar aan waar deze masten staan, dan controleren wij wel of dat klopt’.”

Voor de Stop5GNL-onderzoeksgroep is het duidelijk: “Terwijl de telecomindustrie de milieurichtlijnen aan haar laars lapt en waterleidingbedrijven een oogje toeknijpen, is er vanuit provincies totaal geen toezicht of handhaving. Dat er hier mogelijk sprake is van structurele milieudelicten, waardoor de bodem en ons drinkwater ernstig vervuild worden, blijkt niemand te beseffen.