^DeAndereKrant

“In 2027 zal het Open Rivers Programma ervoor hebben gezorgd dat vele duizenden kilometers rivieren weer vrij kunnen stromen. Waar we ingrijpen, helpen we de natuurlijke habitats te herstellen en zorgen we ervoor dat rivierecosystemen beter bestand zijn tegen klimaatveranderingen”, staat op de website van ORP. Het initiatief valt onder de verantwoordelijkheid van het in Groningen gevestigde World Fish Migration Foundation (WFMF), dat geleid wordt door de ecoloog Herman Wanningen en Arjan Berkhuysen (ex-Wereld Natuur Fonds). Actiegroep Dam Removal Europe (DRE), dat ook onder de coördinatie van WFMF valt, voert de damvernietigingen uit. De organisaties hebben een 51 miljoen dollar gedoneerd gekregen van het Arcadia Fund, een Zweeds-Brits fonds gevestigd in Londen (zie kader). Met het geld hopen ze 25 duizend kilometer van de Europese rivieren damvrij te maken.

Het verwijderen van oude dammen in rivieren is volgens WFMF dé manier om populaties van trekvis als zalm, forel en paling in Europa te herstellen. In het laatste jaarrapport van 2022 vertelt de organisatie trots dat het afgelopen jaar al successen zijn geboekt als gevolg van haar campagnes. Zo zouden er al 325 dammen zijn verwijderd, waarvan het leeuwendeel in Spanje. Deze succesclaim is discutabel. Het klopt inderdaad dat Spanje Europees koploper is in het verwijderen van dammen in rivieren, maar dat is het gevolg van de Spaanse wetgeving die landeigenaren verplicht om blokkades in rivieren op te ruimen wanneer deze geen (economische) functie meer hebben. Ook zonder de campagne van WFMF, zou de uitvoerende actiegroep DRE al tot damverwijdering zijn overgegaan.

Ook een ander succesvol damverwijderingsproject in de Olceite-rivier in de Algarve in Portugal wordt geclaimd. Dat project werd echter al in 2014 opgestart door overheidsorganisatie ICNF, een instituut voor behoud van bos en natuur. De vraag is dus in hoeverre de ‘successen’ zijn toe te schrijven aan de rijkelijk gefinancierde organisaties. De Andere Krant vroeg het WFMF om een reactie, maar kreeg van directeur Herman Wanningen te horen dat hij “geen goed gevoel had” bij de vragen.

Of het weghalen van dammen de vissoorten in rivieren terugbrengt, is ook discutabel. Er zijn praktijkvoorbeelden beschikbaar die heel anders doen vermoeden. De Amerikaanse Rijkswaterstaat (NOOA) zette 200 kwekerijen van Chinook-zalmen op in Noord-Oregon, bedoeld om de visserij door lokale Indianenstammen te ondersteunen. Na een investering van 2 miljard dollar, blijken in nog damvrije zijtakken van de Columbia-rivier uitgezette zalmen nooit meer terug te keren uit zee om te komen paaien, zo meldde de omroep Oregon Public Broadcasting vorig jaar. Voor een levensvatbare populatie zou vier procent van jaarlijks miljoenen uitgezette kweekzalmpjes weer als volwassen zalm naar de paaiplaatsen moeten terugkeren. De teller blijft vooralsnog steken bij enkele tienden van procenten.

Zouden de omstandigheden op ons continent anders kunnen zijn? Het antwoord lijkt: nee. In Europa is een zelfde resultaat waarneembaar bij de Atlantische zalm. In 1999 werd het internationale project Salmon 2000 ondertekend door ministers uit Nederland, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland. Door dammen weer passeerbaar te maken voor zalm en miljoenen zalmpjes uit te zetten, was de bedoeling dat de zalm omstreeks 2020 weer in de Rijn terug te vinden was. Zo’n 10 tot 20 duizend zalmen moesten weer hun paaiplaatsen in zijrivieren van de Rijn bereiken, zo werd beoogd. Voor honderden miljoenen euro’s aan publiek geld is gestoken in vispassages, zoals bij de stuwen van Hagestein, Maurik en Driel in de Nederrijn en Lek.

De Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR), dat het zalmherstel in de Rijn coördineert, constateert nu dat maar een honderdtal uitgezette zalmpjes terugkeert. Afgelopen jaar is het zelfs “catastrofaal” verlopen, meldt het ICBR. Van de 1 miljoen jonge zalmpjes die in zijrivieren van het Rijnland in Duitsland werden uitgezet, kwamen maar 40 zalmen uit de Noordzee terug zwemmen om te paaien. Oorzaken van uitblijvend herstel blijken nu hoge sterfte van jonge zalm door sterk in aantal toegenomen aalscholvers, grijze zeehonden en de meerval die op de zalm uit waren. Ook opwarming van rivieren waar zalmen opgroeien, zou eraan bij hebben gedragen dat de jonge vissen niet in goede conditie aan de trek beginnen.

Het Open Rivers Programme, dat wordt aangestuurd door de Nederlandse World Fish Migration Foundation (WFMF), kreeg 51 miljoen dollar van een Zweeds-Brits miljardairsfonds, Arcadia, opgezet door miljardairsdochter Lisbet Rausing. De donatie met een looptijd van zes jaar is bedoeld om dammen mee te slopen in Europese rivieren. De uitvoering hiervan is in handen van Dam Removal Europe (DRE). Deze zelfverklaarde Dambusters worden aangestuurd door het WFMF. De organisaties ontvingen van Arcadia de grootste donatie in tien jaar tijd van dit fonds, dat sinds 2002 al bijna een half miljard dollar doneerde aan groen activisme.

Het Arcadia Fund schonk twee jaar eerder 33 miljoen dollar aan Cambridge University voor hun ‘endangered landscapes programme’. Daarnaast kreeg het Brusselse Journalism Fund Europe 11 miljoen dollar voor groene actiejournalistiek die “ervoor zorgt dat beleidsmakers de gezondheid van de natuur voorop stellen”. Opvallend is dat het hervormingsprogramma Rewilding Europe, dat het continent wil verwilderen, in 2018 aansloot bij de Dambusters. Mede-oprichter van Rewilding Europe is Wouter Helmer, die in het bestuur zit van DRE. Rewilding Europe ontstond in 2010 uit het Wereld Natuur Fonds met steun van de Europese Commissie. Rewilding Europe dat onder andere achter de terugkeer van de wolf in Nederland zit, kreeg in 2019 al eens 1,9 miljoen en in 2022 zelfs 5 miljoen dollar van het Arcadia Fund.