^DeAndereKrant

Lang voordat op 9 maart 2020 de MH17-strafzaak een aanvang nam, was het voor het grote publiek, de reguliere media en het bestuur van nabestaandenvereniging Stichting Vliegramp MH17 al een uitgemaakte zaak: vlucht MH17 was neergehaald vanuit een gebied dat gecontroleerd werd door de separatisten met een Buk-Telar die op 17 juli 2014, compleet met bemanning, was aangevoerd vanuit Rusland. De rechtbank hoefde dat alleen nog maar even te bevestigen in een uitspraak. Dat één van de vier verdachten, Oleg Pulatov, zich liet verdedigen door Nederlandse raadslieden, was iets wat voor lief genomen moest worden, een noodzakelijk kwaad, iets wat nodig was om alle beschuldigingen jegens Rusland juridisch bevestigd te krijgen.

Pulatov kreeg op 17 november vrijspraak. Zijn medeverdachten werden veroordeeld. Voor mij kwam dat niet als een verrassing. Ik had in een interview al aangegeven dat ik dit verwachtte. Ten eerste omdat alleen Pulatov zich had laten verdedigen en zijn raadslieden dus aan de rechtbank tal van overtuigende argumenten hebben aangereikt waarom hij geen rol van belang heeft gespeeld in het MH17-verhaal. En ten tweede omdat de rechtbank te maken had met zowel een grote politieke en maatschappelijke druk om tot veroordeling te komen als met de zorg dat het tot een hoger beroep zou komen als ook Pulatov schuldig bevonden zou worden. Met de uitspraak van de rechtbank is nu iedereen tevredengesteld: enerzijds Pulatov en zijn advocaten, en anderzijds het Openbaar Ministerie (OM), het kabinet Rutte en de nabestaandenvereniging die graag juridisch bevestigd wilden zien dat MH17 is neergehaald met een uit Rusland aangevoerde Buk-installatie. De drie veroordeelde mannen, twee Russen en een Oekraïner, zijn tot levenslang veroordeeld omdat ze deze installatie zouden hebben aangevraagd, vervoerd en bewaakt. Wie de fatale raket heeft afgeschoten en waarom dit is gebeurd en op wiens bevel is onbekend. Het OM zegt nog steeds zoekende te zijn naar de hoofddaders. Wel denkt het OM te weten dat het een vergismoord betrof. MH17 zou zijn aangezien voor een vijandelijk doel.

Officieel waren het vier personen die terechtstonden tijdens de MH17-rechtszaak, maar rechter Hendrik Steenhuis wekte tijdens het uitspreken van zijn oordeel de indruk dat dit eigenlijk de Russische staat was. Meteen bij aanvang kwam hij met een uitgebreid relaas waaruit moest blijken dat in 2014 de autoriteiten van de zelfuitgeroepen Volksrepubliek Donetsk direct werden aangestuurd vanuit Moskou. Dat was niet zo slim van hem, want daarmee wekte hij de indruk een politiek proces te voeren in plaats van een proces tegen vier mannen die terechtstonden.

Het bewijs op basis waarvan de rechtbank de drie mannen tot levenslang heeft veroordeeld is flinterdun. Ook dat wijst erop dat we hier te maken hadden met een politiek proces, waar Steenhuis overigens ervaring mee heeft, gezien zijn veroordeling van PVV-voorman Geert Wilders in de ‘minder, minder Marrokkanen’-strafzaak.

Volgens de VS zijn er satellietbeelden die bewijzen dat de fatale raket gelanceerd is vanuit een gebied dat gecontroleerd werd door de separatisten. Die beelden heeft de VS echter nooit geleverd aan het OM of de rechtbank. Volgens oud-CIA-man Ray McGovern is dit het bewijs dat de VS die beelden helemaal niet hebben. Rusland en Oekraïne hebben radarbeelden geleverd. Daarop is geen raket te zien en ook geen gevechtsvliegtuig.

Volgens het OM is MH17 neergehaald met een Buk-raket die voorzien was van een springkop gevuld met 1870 vlindervormige fragmenten. De rechtbank acht dit bewezen vanwege twee vlindervormige deeltjes die zijn aangetroffen, de ene in de piloot en de andere in het vliegtuig. Er is echter allerminst zeker dat de aangetroffen vlindervormen in de piloot en het vliegtuigwrak al vlindervormig waren voordat ze de springkop verlieten. Ook het OM heeft immers erkend dat door de kracht van de explosie en het doorboren van de vliegtuighuid fragmenten van vorm kunnen veranderen.

In het vliegtuigwrak zijn geen vlindervormige inslaggaten aangetroffen. Zouden die niet te zien moeten zijn? Buk-fabrikant Almaz-Antey en het Joint Investigation Team hebben een springkop met vlindervormen tot ontploffing gebracht bij een metalen proefopstelling. Het resultaat: vlindervormige inslaggaten. De rechtbank redeneerde dit weg door te zeggen dat het onmogelijk is om met een statisch object op de grond de omstandigheden na te bootsen van een vliegend object op 10 kilometer hoogte.

Wat als MH17 niet is getroffen door een ‘vlinderspringkop’? Dan kan het moordwapen nog steeds een Bukraket zijn geweest. Bukraketten kunnen namelijk ook andersoortige springkoppen bevatten. Naast de twee vlinderdelen aanvaardde de rechtbank als bewijs voor het gebruik van een Bukraket twee verfrommelde delen metaal die klemvast waren aangetroffen in de wrakstukken. Deze zouden zijn van een grond- en schuifplaat van het staartstuk van een Bukraket. De advocaten van Pulatov hebben erop gewezen dat de Russen en Oekraïners niet alleen over Bukraketten beschikten, maar ook over andere typen raketten waarmee doelen op grote hoogte konden worden geraakt. Misschien waren die ook voorzien van een grond- of schuifplaat zoals die van een Bukraket? Het OM heeft dit volgens de advocaten niet laten onderzoeken.

Oekraïne beschikt over precies dezelfde Buk-lanceerinstallaties, raketten en springkoppen als Rusland. Uit een document van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) dat tijdens de rechtszaak besproken werd, blijkt bovendien dat een zevental Buk-lanceerinstallaties stond opgesteld in het oosten van Oekraïne, waarvan er vier operationeel waren. Een Russische Buk hebben westerse inlichtingendiensten daar niet gezien. Dus als MH17 is neergeschoten is met een Bukraket, wat was dan volgens de rechtbank het bewijs dat de afzender Russisch was? In het voorjaar van 2015 had een Nederlands bergingsteam een motormantel van een Bukraket in het rampgebied aangetroffen. Uit het serienummer dat op de mantel gegraveerd stond, bleek, volgens het Russische ministerie van defensie, dat dit onderdeel afkomstig was van een raket die rond de jaarwisseling van 1986-1987 geleverd heeft aan een Oekraïense luchtafweereenheid. Kiev heeft dit niet weersproken.

De eigen raketadministratie ging niet verder terug dan 1992. Het OM heeft waarschijnlijk om die reden de motormantel uiteindelijk niet opgevoerd als bewijsstuk. Officier van justitie Thijs Berger zei dat het niet vastgesteld kon worden dat dit onderdeel op 17 juli 2014 in het gebied was beland. Het kon ook voor of na die datum zijn gebeurd. De rechtbank heeft om die reden de motormantel niet hoeven te betrekken in zijn oordeel over de schuldvraag.

De fatale raket is volgens de rechtbank afgevuurd vanaf een landbouwveld bij het dorp Pervomaiskyi, ten zuiden van het stadje Snizhne. Vriend en vijand is het erover eens dat die omgeving gecontroleerd werd door de separatisten. Maar hoe zeker is het dat dit de plaats delict was? De rechtbank wees op satellietfoto’s waaruit blijkt dat dit veld ergens tussen 16 en 20 juli in brand heeft gestaan. Dit zou veroorzaakt zijn door de vuurstraal van de raketmotor. Op diezelfde satellietfoto’s is echter te zien dat er in de wijde omgeving van het veld branden hebben gewoed. Logisch, want er is daar in die dagen fel gevochten. Verder benoemde de rechtbank bandensporen in het veld. Die zouden zijn veroorzaakt door een Buk-Telar. Waarom die sporen niet van een landbouwvoertuig zoals een maaidorser zouden kunnen zijn, legde de rechtbank niet uit, alleen dat het spoor een breedte had van ruim drie meter en dat deze overeenstemde met die van een Buk-Telar.

Ook een tweetal foto’s die op 12,4 kilometer vanuit een flatgebouw in Torez waren gemaakt van een wit condensspoor bewezen, volgens de rechtbank, dat de fatale raket vanuit het landbouwveld bij Pervomaiskyi was afgeschoten. Ook hier ging de rechtbank weer voorbij aan tal van bedenkingen die je bij deze foto’s kunt hebben. Ten eerste zijn het niet alleen Bukratten die een condensspoor veroorzaken. Ook de zogeheten Strela-10’s waar de separatisten mee schoten, doen dit. De Strela-10 kan echter het moordwapen niet zijn, omdat deze een bereik heeft van maximaal 3,5 kilometer. MH17 vloog op 10 kilometer hoogte. Ook ging de rechtbank eraan voorbij dat, afgaande op de metadata van de foto’s, de wind al gedurende vijf minuten op de pluim had ingewerkt voordat ze werden gemaakt. Aangezien de wind die middag uit het oosten kwam, moet de basis van de pluim dus worden gezocht ten oosten van het landbouwveld bij Pervomaiskyi. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) had geen aanwijzingen aangetroffen voor manipulatie van de foto’s, maar dit wil uiteraard niet zeggen dat ze echt zijn. Niet elke manipulatie laat sporen achter, vooral niet bij aanpassing van de metadata zoals het tijdstip van opname. De fotograaf, Pavel Aleynikov, stond ook via een vriend van hem, aan wie hij de foto’s uit handen had gegeven, in contact met de Oekraïense geheime dienst SBU. Ook heeft hij veel tegenstrijdige verklaringen gegeven over hoe hij de foto’s gemaakt heeft. Verder valt op dat niet veel meer mensen de rookpluim hebben gefotografeerd. De zwarte rookwolken van de crashsite zijn door tientallen mensen gefilmd en gefotografeerd. MH17-onderzoeker Max van der Werff heeft tientallen bewoners van Pervomaiskyi geïnterviewd. Niemand zei iets te hebben gemerkt van een raketlancering.

De Russische Buk-fabrikant Almaz-Antey heeft op basis van de schade aan het vliegtuig geconcludeerd dat de raket uit een heel andere richting moet zijn gekomen dan het OM aanneemt. De advocaten van Pulatov presenteerden in maart 2022 een rapport van een Amerikaans bureau voor vliegramponderzoek waarin hetzelfde werd geconcludeerd. Zowel de Russen als de Amerikanen wijzen op een gebied ten zuiden van Zaroshchenske, waar een Oekraïense luchtafweerinstallatie kan hebben gestaan omdat het een stuk niemandsland betrof, dat onder niemands controle stond. De rechtbank zei geen waarde te hechten aan de analyse van Almaz-Antey, onder meer omdat het bedrijf onder controle zou staan van de Russische staat. Ook het rapport van het Amerikaanse bureau veegde de rechtbank van tafel. Dat zou kritiekloos de conclusie van Almaz-Antey hebben overgenomen.

De rechtbank bleek veel waarde te hebben gehecht aan een anonieme getuige die zei bij de lancering aanwezig te zijn geweest. Dit verbaasde meer dan welke andere uitspraak die rechter Steenhuis deed op 17 november. De getuige, M58 genaamd, heeft verklaard dat hij zijn waarnemingen heeft gedaan op 16 juli, dus een dag voor de crash. Toen hij tijdens opeenvolgende verhoren hiermee geconfronteerd werd, bleef hij herhalen dat het 16 juli was geweest. Ook bleef hij volhouden dat hij met eigen ogen had gezien hoe de raket bij de cockpit tot ontploffing kwam. Dit is fysiek onmogelijk. Het landbouwveld bij Pervomaiskyi bevindt zich hemelsbreed op 24 kilometer van de plek waar MH17 werd geraakt. Bovendien was het op 17 juli zwaar bewolkt boven het gebied en vloog het toestel op 10 kilometer hoogte. De advocaten van Pulatov hebben een rechtspsycholoog die gepromoveerd is op ‘valse herinneringen en valse getuigenissen’ laten kijken naar de verhoren van M58. Deze dr. Robert Horselenberg concludeerde in een door hem opgesteld rapport dat “de getuige geen heldere herinnering” heeft. Ook dit rapport verwees de rechtbank naar de prullenmand. Horselenberg zou een onjuiste weergave hebben gegeven van de verklaringen van M58.

In geen van de afgeluisterde en getapte telefoongesprekken van de separatisten die de rechtbank benoemde, klinkt een schuldbekentenis door. Wel wordt in een aantal gesprekken gerept over de aanvoer van een Buk-installatie. Maar zijn die wel echt? De advocaten van Pulatov hebben het OM herhaaldelijk gevraagd of het beschikte over de originele audiobestanden. Het OM heeft die vraag niet beantwoord en de rechtbank heeft dit ook niet afgedwongen. Tijdens de rechtszitting van 1 november 2021 bleek dat het OM de bestanden nooit heeft laten onderzoeken op knip- en plakwerk en antidatering. Dit omdat het NFI geen ‘tekenbevoegd expert’ in huis had die dit soort onderzoek kon uitvoeren. De rechtbank heeft toen op de valreep het Nationaal Forensisch Instituut in de Litouwse hoofdstad Vilnius belast met het onderzoeken van veertien tapgesprekken die het OM toeschreef aan Pulatov. Het instituut concludeerde weliswaar dat het geen sporen had aangetroffen van bewerking, maar ook dat het niet over de middelen beschikte om te controleren op voice cloning én dat “de onderzochte geluidsopnamen geen originele opnames zijn”. Van telefoontaps die de SBU op YouTube heeft gepubliceerd in de eerste uren en dagen na de crash is wel bewezen dat er in geknipt en geplakt is. Dit is buiten de rechtszaak om vastgesteld door forensisch expert Akash Rosen, die in Maleisië als getuige-deskundige optreedt in rechtszaken.

Behalve uit de getapte gesprekken zou volgens de rechtbank ook uit drie foto’s en zes video’s zijn gebleken dat de separatisten de aanvoer van een Buk-Telar hebben gefaciliteerd. Dat het NFI geen aanwijzingen had gevonden voor beeldmanipulatie was voor de rechtbank kennelijk voldoende. Geen woord over het feit dat vrijwel al deze beelden van sociale media afkomstig waren en gepubliceerd waren door onbekende personen. Ook als de persoon wel bekend was of als het originele beeldmateriaal wel in handen was gekomen van het OM bleek veel onzeker. Zo heeft de man die een passerende Buk in Zuhres gefilmd zou hebben, Andrey Andryushin, ten overstaan van een Russisch camerateam verklaard dat hij zijn video geschoten heeft op 5 juli 2014. Het originele beeldbestand heeft het OM nooit in handen gekregen, alleen een download die via een link in een e-mail was toegestuurd door een onbekende. De dashcamvideo van een persoon die een Buk in Makeevka gefilmd had vanuit zijn auto heeft het OM op een SD-kaart ontvangen. Het OM heeft deze getuige ook verhoord. Wat bleek? De metadata van de dashcamvideo gaven een datum aan ergens in het jaar 2012. Volgens de filmer viel de batterij van de camera regelmatig uit, wat effect zou hebben gehad op de datum die op de video verscheen. Ook opmerkelijk: op de video ontbreken op het wegdek de rupsbandsporen die daar op 15 juli ontstonden toen er een kolonne tanks overheen reed. Op video’s die gemaakt zijn van het tanktransport van de 15de is duidelijk te zien dat deze diepe sporen achterlieten in het wegdek. Deze zouden dus al binnen twee dagen verdwenen moeten zijn, als tenminste de dashcamvideo van de Buk in Makeeva gemaakt is op 17 juli zoals het OM aanneemt. De dashcamfilmer heeft verklaard zich de precieze datum van de opname niet te herinneren. In elk geval hoorde hij over de MH17-ramp een paar dagen nadat hij het transport gefilmd had. Hij moet dus ofwel het transport hebben vastgelegd enkele dagen voor de ramp, ofwel buiten bewustzijn zijn geraakt vlak voor de ramp om daarna nog een paar dagen in die staat te blijven.

Niet alleen heeft de rechtbank de bewijsmiddelen van het OM vrijwel één op één overgenomen en zich blind getoond voor alle contra-indicaties, tegenstrijdigheden en onzekerheden. Ook veegde de rechtbank op alle vijf punten het verweer van de verdediging van tafel dat Pulatov geen eerlijk proces had gehad. De rechtbank komt hier makkelijk mee weg, want van de kant van Pulatovs advocaten zal het niet komen tot een hoger beroep.