^DeAndereKrant

Het is 4 mei 2023. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky wordt met een daverend applaus ontvangen in de Eerste Kamer. Iets verderop in de stad, op tien minuten lopen van het Binnenhof, bevindt zich het kantoor van The Hague Peace Projects. Daar zit Jakob de Jonge te broeden op activiteiten die vrede in Oekraïne brengen. Eén ding weet hij zeker: meer wapens naar het door oorlog verscheurde land, zullen geen vrede brengen. Sinds 2014 brengen De Jonge, andere mede-oprichters en medewerkers van The Hague Peace Projects mensen uit conflictgebieden met elkaar in Den Haag in gesprek. Ze werken achter de schermen, in stilte. “Door veilige ruimtes voor dialoog te creëren, leggen we nieuwe, onwaarschijnlijke verbindingen en uiteindelijk een gemeenschappelijke basis tussen gemeenschappen over alle lijnen die mensen verdeeld houden: religieus, etnisch, nationaal of politiek”, zo staat op de website van de organisatie te lezen.

In het kantoor van De Jonge hangt een opmerkelijk, surrealistisch aandoend schilderij. Te zien is een verzameling kantoorgebouwen op een schip. Op het schilderij staat ook aangegeven wat het voorstelt: Deep State. Of in het Nederlands, Schaduwmacht. Het is een schilderij gemaakt door De Jonge, want behalve vredesactivist is hij kunstenaar. Ook in die rol steekt hij zijn maatschappelijke engagement niet onder stoelen of banken. Thema’s als oorlog, vluchtelingen, de aanslagen van 9/11 en de MH17-ramp tekenen zijn werk. Nooit geheel in het duister, altijd met elementen van licht.

Zo is er het schilderij Hawija, vernoemd naar de gelijknamige Iraakse stad, waar Nederlandse F16’s zestig burgers om het leven brachten. Te zien is een gebouw dat in puin ligt en een auto die op zijn kop ligt. Prominent op de voorgrond prijkt een prachtige, felgekleurde vogel die rustig op een boomtak zit. In een ander schilderij hangt een grijze bom boven een stad. Deze wordt omhooggehouden door een tros van rode, groene en blauwe ballonnen.

In sommige schilderijen duiken ook Jezus- en Mariafiguren op. Dat heeft een achtergrond. De Jonge is een domineeszoon. Hij is afgestudeerd theoloog, maar kwam erachter dat zijn roeping elders lag.

Een aantal van zijn schilderijen hangt in het kantoor van zijn vier jaar oudere broer Hugo, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening, maar die de meesten zich vooral herinneren als minister van Volksgezondheid tijdens de coronaperiode. De broers lijken op goede voet met elkaar te verkeren, ondanks een verschil van inzicht over politieke zaken. “Eerlijk gezegd denk ik niet dat hij geneigd is op mij te stemmen, ha, ha, ha”, tekende NRC vijf jaar geleden op uit de mond van de minister. Het onderwerp van gesprek met Jakob de Jonge, is echter niet de relatie met zijn broer of de schilderijen die hij maakt, maar een onderwerp dat hem op dit moment het meest bezighoudt: de oorlog in Oekraïne. Om die zo snel mogelijk tot een einde te brengen, is er volgens hem in het Westen een verandering van inzicht nodig over de bron van het conflict en die zou niet uitsluitend gezocht moeten worden in Moskou.

Ik weet niet of het toeval is dat hij juist op 4 mei Nederland bezoekt. Maar in het algemeen vind ik het buitengewoon ongepast dat iemand die zijn volk zo voor de leeuwen werpt dit soort reisjes naar het Westen maakt. Nog meer wapens, nog meer escalatie. Het is heel cynisch. Maar Zelensky is eigenlijk geen zelfstandige actor meer. De werkelijk verantwoordelijken die Zelensky aansturen, zitten in Washington.

We zijn in het Westen ontzettend goed in pr. Het zou mij daarom niets verbazen als de keuze voor de datum van 4 mei daarvan onderdeel is geweest. Die is perfect voor het inspelen op gevoelens van Nederlanders, om te zorgen voor extra wapensteun voor Oekraïne. Tal van pr-bureaus hebben zich voor Oekraïne ingezet. Die hebben er ook voor gezorgd dat mensen steeds gedacht hebben en nog steeds denken dat Oekraïne een kans heeft om de oorlog te winnen.

Ik wil geen enkele expertise op militair terrein claimen, maar ik heb naar een heleboel mensen geluisterd die er iets van weten. Rusland voert een heel ander soort oorlog dan wij denken. De oorlog begon met een overrompelingsactie. Die was niet bedoeld om Oekraïne permanent te bezetten, maar om de Oekraïners aan de onderhandelingstafel te dwingen. Daar zijn de Russen feitelijk in geslaagd. De Oekraïners gingen met ze in gesprek in Turkije. Dat daar niets uit voort is gekomen, was door toedoen van het Westen. Dat heeft de onderhandelingen gesaboteerd, zoals verteld door de voormalige Israëlische premier Naftali Bennett. Het Westen heeft dit laten uitlopen op een oorlog.

Rusland is na de mislukte vredesonderhandelingen overgeschakeld op een andere strategie. Die is nu het leger van Oekraïne aan het vernietigen. Het grondgebied krijg je er dan gratis bij, want als er geen leger meer is, dan is er ook niets meer om dat grondgebied te verdedigen. Rusland voert nu dus een uitputtingsoorlog. De Russen kunnen die niet verliezen omdat zij veel meer manschappen en wapens hebben. Ze hebben ook een intact land met een intacte industrie en een functionerende economie. Oekraïne is bijna geheel verwoest. De Russen doen dit op mathematische wijze, koelbloedig, berekenend. En het is verschrikkelijk, hè. Ik wil even benadrukken hoe verschrikkelijk dat is. Het is een enorme slachting van de Oekraïense soldaten.

Absoluut. Het is een agressieoorlog en daarmee een overtreding van het Handvest van de Verenigde Naties. Ik veroordeel dat ook. Want ik ben tegen elke vorm van geweld. Maar we moeten niet de context uit het oog verliezen. Het Westen heeft een zeer kwalijke rol gespeeld. En dat vergoelijkt de agressie niet, het zorgt er niet voor dat Poetin geen dader is, maar het betekent wel dat er meer daders zijn. Het is een uitgelokte, geprovoceerde oorlog. Een belangrijk moment was de Navo-top van 2008 in Boekarest, toen Georgië en Oekraïne het Navo-lidmaatschap in het vooruitzicht werd gesteld. We wisten hoe gevoelig dit lag bij de Russen, maar toch deden we het. Als je weet hoe dit soort acties worden opgevat en je doet het toch steeds weer, dan hoop je kennelijk dat de andere kant zich zodanig geprovoceerd voelt dat ze iets doms gaan doen. Je ziet nu de tevredenheid bij bijvoorbeeld Hillary Clinton, die in een interview op tv heeft gezegd dat we de Russen een nieuw Afghanistan kunnen bezorgen. (De VS steunden vanaf 1979 de Moedjahedien van Osama bin Laden om de Russisch-gezinde Afghaanse regering te verdrijven, met grote verliezen voor de Russische troepen tot gevolg - red.)

Hij heeft het volste recht om zich te verdedigen tegen agressie. Maar kijk, hij is gekozen met een mandaat voor vrede. Dat was zijn verkiezingsbelofte. Hij heeft dat niet waargemaakt. Ik vind het lastig te beoordelen in hoeverre hij daar zelf schuldig aan is. Ik denk dat hij een oprechte poging heeft gedaan om de Minsk-akkoorden uit te voeren. (De Minsk-akkoorden uit 2014 en 2015 waren vredesakkoorden tussen de Oekraïense regering en de opstandelingen, die tot stand kwamen met hulp van Rusland en onder auspiciën van Frankrijk en Duitsland - red.)

Zelensky is daarin gedwarsboomd door de Britten en de Amerikanen die de Russen een bloedneus wilden slaan. Maar er was ook de tegenwerking van neonazi’s en andere extreemrechtse milities. Die vormen een belangrijke machtsfactor in Oekraïne. Er zijn video’s van Zelensky aan het front, net na zijn aantreden als president. Je ziet hoe de rechtsnationalisten hem daar eigenlijk gewoon weghonen. Ik heb verder ook niet de indruk dat hij veel steun heeft gekregen van Frankrijk en Duitsland om de Minsk-akkoorden uit te voeren. Dus ergens is Zelensky slachtoffer van de omstandigheden. Maar kwalijk vind ik de manier waarop hij de strijd voert. Hij klampt zich vast aan elk dorp en elke stad. Terwijl iedereen ziet dat het hopeloos is. Bachmoet bijvoorbeeld. Wat is het strategische nut van vechten tot de laatste man als je honderd procent zeker weet dat je het niet gaat winnen?

Ik ben voor meer gelijkheid en wil opkomen voor de zwakkeren en verdrukten. Als dat links is, dan ben ik links. Maar dat vind ik niet relevant als het gaat om de oorlog in Oekraïne. Voor de nucleaire bom maakt het niet of je rechts of links bent. Die maakt ons allemaal dood. We moeten hierin dus samen optrekken.

Linkse mensen zijn erg gevoelig voor schendingen van de mensenrechten. Daar wordt misbruik van gemaakt. Er is met succes een beeld neergezet van Poetin als de nieuwe Hitler. Dan krijg je dat mensen zeggen: ‘Ik ben voor vrede, maar met de duivel valt toch niet te praten?’ Ik zie dat anders. Ik vind het hypocriet en tegenstrijdig om te zeggen dat je een oorlog voert in het belang van mensenrechten. In de eerste plaats omdat het een fabeltje is dat er gevochten wordt voor mensenrechten. In de tweede plaats omdat de grootste mensenrechtenschendingen juist tijdens oorlogen plaatsvinden. Zie bijvoorbeeld de Holocaust, de genocide op de Armeniërs en de genocide in Rwanda. Zie ook Irak, Libië of Afghanistan, waar het verdrijven van Saddam Hoessein, Gadaffi en de Taliban toe hebben geleid: honderdduizenden doden, permanent verwoeste landen, verscheurde gemeenschappen en eindeloze mensenrechtenschendingen.

Dat kan je misschien zeggen maar die zogenaamde nuttige idioten voor de Navo zeggen hetzelfde over jou of mij, dat we nuttige idioten van Poetin zijn. Dat is een heilloze discussie. Ik geloof echt in de oprechtheid van deze mensen. Maar ik geloof ook dat ze misleid zijn.

Ik geloof het wel eigenlijk. Maar ook een realist. Juist de realisten zijn nu voor vrede, omdat zij inzien wat we riskeren met deze oorlog. Zij zien in wanneer het tijd is om gas terug te nemen omdat we onszelf anders de afgrond in rijden. Pacifisme en realisme liggen nu dicht bij elkaar.

Mensen aan beide kanten staan nog niet open voor dialoog. Mijn eerdere ervaring met bijvoorbeeld Syriërs, is dat op het moment dat er echt bloed vergoten wordt, deuren dicht zijn voor een open gesprek tussen de gemeenschappen die slachtoffer zijn geworden van de oorlog. In dit geval: de burgers van Oekraïne en de inwoners van de Donbass die zich cultureel met Rusland verbonden voelen. Wat ik nu wil is de aandacht vragen van de media voor een ander verhaal over Oekraïne dan pro-wapens, pro-Navo, pro-escalatie. Het is voor mij een raadsel waarom die ruimte er nu niet is, waarom het aantal artikelen waarin wordt opgeroepen tot vrede is te tellen op één hand. Misschien kun jij me dat als journalist uitleggen? 

Op 30 juni organiseert The Hague Peace Projects een bijeenkomst in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.