^DeAndereKrant

Als in een Afrikaans land, dat rijk is aan grondstoffen, de regering omver wordt geworpen, dan heeft dat in Europa en in de Verenigde Staten de volle aandacht. Westerse landen hebben het in Afrika doorgaans goed geregeld voor zichzelf. Zij ontdoen het continent van zijn natuurlijke rijkdommen en de enigen die daar echt beter van worden, zijn zijzelf en hun Afrikaanse zakenpartners. De bevolking blijft in armoede achter.

In het aan de West-Afrikaanse kust gelegen, lommerrijke Gabon had op 30 augustus een staatsgreep plaats. President Ali Bongo werd onder huisarrest geplaatst door diens hoofd van de republikeinse garde, generaal Brice Oligui Nguema. “We hebben de macht overgenomen zonder geweld te gebruiken en bloed te vergieten om het regime te vervangen”, verklaarde Nguema tijdens zijn inauguratie van afgelopen week. “Het was een regime dat de instituties van de staat in gijzeling had genomen met volledige minachting voor de democratie.” Hij beloofde een herziening van de grondwet en vrije, eerlijke verkiezingen.

Ook de afgezette president liet van zich horen. In een videoboodschap die zo te zien was opgenomen in een privébibliotheek, zei hij: “Ik ben Ali Bongo, president van Gabon. Ik wil een oproep doen aan al onze vrienden in de hele wereld om ophef te maken, om van je te laten horen. Want de mensen hier hebben mij gearresteerd. Ik ben nu hier op mijn residentie en ik weet niet wat er gaande is.” Opmerkelijk: Bongo sprak deze woorden in het Engels en niet in het Frans, de voertaal van zijn land en de moedertaal van zijn vriend Emanuel Macron. De staatsgreep had plaats, net nadat Bongo was herverkozen, waarschijnlijk op oneerlijke wijze; buitenlandse journalisten, verkiezingswaarnemers en andere pottenkijkers werden geweerd bij de stemlokalen.

Zo te zien waren ze in Gabon blij met de machtsovername. Er was geen tekort aan beelden van Gabonezen die hun blijdschap uitten of zich uitleefden op verkiezingsposters van Bongo die nog langs de weg stonden. Dat was niet zo vreemd. Gabon hoort tot de rijkste landen in Afrika. Het exporteert grote hoeveelheden aan olie en mangaan en in mindere mate aardgas, goud, diamanten en uranium. Aangezien er maar 2,3 miljoen mensen wonen, zou je verwachten dat die in welvaart leven. Maar niets is minder waar. Volgens de Wereldbank moet een derde van de bevolking rondkomen van minder dan 5,5 dollar per dag. Het is duidelijk wie de Gabonezen hiervoor verantwoordelijk houden: de Bongo-familiedynastie die sinds 1967 over het land regeert. In 2009 volgde Ali diens vader Omar op als president, maar tot verandering heeft dit niet geleid. Terwijl de Bongo-clan en hun entourage zich tegoed bleven doen aan de inkomsten uit de mijnbouw, bleef de bevolking berooid achter.

Net na de staatsgreep ging op de sociale media een video rond die zou zijn opgenomen in de woning van de stafchef van Nourredine Bongo, de oudste zoon van het afgezette staatshoofd. Te zien zijn koffers en tassen vol met bankbiljetten. Het zou gaan om dollars, euro’s en CFA-francs. Het geschatte vermogen van Ali Bongo is een miljard dollar. Hij bezit een dozijn of meer villa’s en appartementen in de Verenigde Staten en Frankrijk, woont in een paleis ter waarde van een half miljard en zou honderd miljoen euro per jaar toucheren. Behalve goede vrienden met opeenvolgende Franse presidenten waren Ali en zijn vader dit ook met opeenvolgende Amerikaanse presidenten. Dit bereikte een hoogtepunt onder Barack Obama. Het Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs doopte Bongo Obama’s man in Afrika. Een graag geziene gast was Bongo ook in het Zwitserse Davos, bij het World Economic Forum. Daar beloofde hij een steentje bij te dragen aan de door Klaus Schwab gewenste Vierde Industriële Revolutie door de introductie van digitale identificatie- en betalingssystemen in zijn land.

Komt met de coup in de Gabonese hoofdstad Liberville een einde aan de kleptocratie in het land? De huidige machthebber, generaal Brice Oligui Nguema, is een neef van Ali Bongo en zijn jarenlange dienstbetoon aan de Bongo-dynastie heeft zich in klinkende munt uitbetaald. Volgens een onderzoek uit 2020 door The Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) naar de bezittingen van de familie Bongo in de Verenigde Staten, investeerde Nguema in onroerend goed en betaalde hij contant. “Hij kocht in 2015 en 2018 drie huizen in de buitenwijken Hyattsville en Silver Spring in Maryland, net buiten de hoofdstad. De huizen werden gekocht met in totaal meer dan 1 miljoen dollar in contanten”, aldus het OCCRP-rapport. Toen verslaggevers Nguema hiermee confronteerden, zei hij dat het een privéaangelegenheid was. “Ik denk dat, of het nu in Frankrijk of in de Verenigde Staten is, een privéleven een privéleven is dat gerespecteerd moet worden.”

Anders dan in Niger, Mali, Burkina Faso, Guinee en Tsjaad lijkt er bij de coupplegers in Gabon en hun aanhang geen sprake van een sterk anti-Frans sentiment. Het nieuwe bewind, dat eind juli de macht greep in Niger, sommeerde de Franse militairen onmiddellijk uit het land te vertrekken, wees de Franse ambassadeur uit en kondigde aan dat het geen uranium meer zou leveren aan de Fransen. Burkina Faso en Mali gingen Niger voor. Een van de eerste daden van die aan Niger grenzende West-Afrikaanse landen was dat zij een einde maakten aan de aanwezigheid van Franse troepen. Dit uit ontevredenheid over de resultaten die de Fransen boekten in de strijd tegen het jihadisme van groeperingen als IS, Al Qaida en Boko Haram. De Malinezen haalden daarop het Russische huurlingenleger Wagner in huis om orde op zaken te stellen. Ook in Burkina Faso en Guinee hebben de Wagner-strijders voet aan de grond gekregen.

Met name in Burkina Faso lijkt het revolutionaire vuur te branden. De 35-jarige militaire leider van het land, Ibrahim Traore, citeert graag de Argentijn Ernesto ‘Che’ Guevara, die in 1959 vechtend aan de zijde van Fidel Castro een einde maakte aan de Amerikaanse overheersing op Cuba. “Vaderland of dood!”, riep hij uit tijdens een staatsbezoek aan Rusland in juli van dit jaar. Rusland profileert zich in Afrika als het enige grote Europese land dat Afrika nooit heeft gekolonialiseerd. Dit geluid slaat aan bij veel Afrikanen, en zeker in Niger, Mali en Burkina Faso, waar met Russische vlaggen zwaaiende mensenmenigtes te zien waren na de militaire machtsovernames. Ook in Gabon werd op straat feestgevierd toen het nieuws bekend werd over de coup in het land, maar de Russische driekleur was in geen velden of wegen te bekennen; protesten bij de Franse ambassade zoals in Niger bleven uit.

De leiders van sommige andere West- en Centraal Afrikaanse landen vrezen dat de coups van de afgelopen drie jaar zullen leiden tot meer coups. Dit verklaart volgens diverse analisten de felle reactie van Ecowas, de economische gemeenschap van vijftien West-Afrikaanse landen, op de staatsgreep in Niger. Ecowas heeft de coupplegers opgeroepen om de regering van de afgezette president Mohamed Bazoum in ere herstellen. Als dit niet gebeurt, dan volgt militair ingrijpen. Macron heeft verklaard dat Frankrijk een dergelijk ingrijpen zal steunen. In reactie daarop verklaarden de nieuwe machthebbers van Burkina Faso en Mali op 31 juli dat zij elke militaire aanval op Niger zullen beschouwen als een oorlogsverklaring aan hun landen. Het weerhield Ecowas er niet van een datum te prikken voor de aanval, zonder overigens die datum openbaar te maken.

Het aan de Middellandse Zee liggende Algerije, dat vreest voor een invasie van oorlogsvluchtelingen vanuit buurland Niger, heeft geprobeerd de gemoederen tot bedaren te brengen. De Algerijnse minister van Buitenlandse Zaken, Ahmed Attaf, stelde voor Niger een half jaar de tijd te geven om de democratie in het land te herstellen. Hij gaf bovendien aan dat zijn land geen toestemming zal geven aan de Fransen om het Algerijnse luchtruim te gebruiken voor een militaire invasie van Niger. Bij het ter perse gaan van deze editie van De Andere Krant had de Franse ambassadeur nog geen gehoor gegeven aan de oproep van de Nigerese coupplegers, het land te verlaten en hadden ook de Franse militairen hun basis rond de hoofdstad Niamey nog niet verlaten.

De reacties vanuit Frankrijk op de coup in Gabon zijn tot nu toe gematigd. Er is geen ontwikkelingshulp stilgelegd en er is geen oproep gedaan de afgezette president terug in het zadel te hijsen. Het lijkt er daarom op dat de Fransen de situatie in Gabon als minder bedreigend ervaren dan die in Niger.