China’s experimenten met social credit scores beloven weinig goeds
Akarat Phasura
💨
alleen ‘privileges’ voor model-burgers
alleen ‘privileges’ voor model-burgers
Datum: 21 april 2022
Geo-politiek
Ido Dijkstra
Hoe zit het met het veelbesproken social credit-systeem in China? De regering experimenteert er volop mee, maar het is nog lang niet overal uitgerold en de lokale systemen zijn nog niet op elkaar afgestemd. De experimenten beloven echter niet veel goeds. “Als je op de zwarte lijst staat, kun je niet reizen, geen lening afsluiten, en ook geen bedrijf beginnen.”
Een reportage van France 24 uit Nanjing, een stad in Oost-China met acht miljoen inwoners, laat zien hoe de dystopisch klinkende social credit score-samenleving in de praktijk werkt. Gezichtsherkenningscamera’s houden nauwlettend in de gaten dat burgers niet door rood licht lopen en nummerbordherkenning monitort 24/7 het autoverkeer. Xiao Wen Wang uit Nanjing heeft er geen moeite mee: “Zoals een goede burger betaamt, hou ik me aan de verkeersregels. Doe ik dat niet, dan verlies ik social-credit-punten.” Zij geldt als ‘een modelburger’ en heeft dus veel punten verzameld. “Daarom krijg ik korting in het OV, bij musea en mag ik gratis gebruik maken van de bibliotheek.”
Professor Shi Xinzhong is de grondlegger van het sociale kredietsysteem in China. Hij bedacht het systeem waarmee de Communistische Partij van China (CPC) meer inzicht heeft in het financiële reilen en zeilen van de 1,4 miljard burgers. Een concept vergelijkbaar met hoe wij in Nederland de BKR-registratie gebruiken, maar dan met veel meer controlebevoegdheden. Xinzhong geeft grif toe dat zijn systeem ook misbruikt kan worden.
Dat blijkt als de reportage beelden toont van een winkelcentrum. Daar worden mensen met een slechte social credit-score op een groot bord getoond. Volgens de reporter met naam en adres. “Deze mensen zijn niet eerlijk geweest en moeten de consequenties aanvaarden”, meldt een voorbijganger. Veel Chinezen denken er zo over. Of zijn ze zo geconditioneerd?
Ook journalist Liu Hu komt aan het woord in de reportage van de wereldwijde 24-uurs satelliet-nieuwszender. Hij publiceerde een verhaal over corrupte hooggeplaatste functionarissen en kwam daardoor op een zwarte lijst. “Als je op de black list staat, kun je niet reizen, geen lening afsluiten, geen bedrijf beginnen en je kinderen niet naar een privéschool sturen.” Hij maakt zich overduidelijk wel zorgen over de individuele vrijheid van de burgers.
Relatieve vrijheid
Het zijn dit soort reportages die ten onrechte de indruk geven dat heel China al een social credit score samenleving is. Nanjing is ‘slechts’ een van de testlocaties. Het overgrote deel van de Chinese burgers ligt wel onder het vergrootglas van de CPC, maar kan zich nog in relatieve vrijheid bewegen, als er geen lockdown is afgekondigd. Expat Rick de Vos: “Ik ben nu drie jaar in China en heb in Beijing en Shanghai nog nooit wat van dat social-credit-score-systeem gezien”, vertelt hij.
De in Changcun gevestigde schrijver Alexander Zwagerman vertelt dat er wel degelijk verregaande initiatieven zijn met reputatiesystemen. “In mijn provincie gebruikt men bijvoorbeeld een app die ‘rode punten’ uitdeelt. Rood staat hier voor ‘communistische’ punten. Vooral aspirant-partijleden hebben rode punten nodig om door de ballotage te komen. Vrijwilligerswerk, helpen met lockdown controle, zelfs het delen van een nieuwsbericht op WeChat levert rode punten op.”
Omgekeerd werkt het al net zo: wie zich niet als modelburger gedraagt, kan punten kwijtraken. “Bijvoorbeeld door niet op te komen dagen bij een partijvergadering, als je vrijwilligerswerk afzegt of lockdownregels overtreedt”, aldus de schrijver van ‘Eerst Xi dan geloven’ (2016) en ‘Waarom China wint’ (2021). “Voor zover ik weet zijn er twee steden die gebruikers stimuleren hun anonimiteit op te geven door gebruik te maken van verschillende sociale kredietsystemen. Zo trekt de stad Hangzhou punten af voor overtredingen en geeft bonussen uit voor bijdragen aan de klik-app.
Zwagerman deed ook navraag bij een Chinese collega. Deze vertelt dat de Communistische Partij niet wars is van een sociaalkredietsamenleving. “Die interesse is er al decennia. Het is nog niet verder gekomen dan discussiestukken in denktanks. Stedelijke en provinciale overheden zijn al wel met verschillende pilot-projecten bezig, maar er is nog geen praktisch landelijk beleid. Iemand uit Jiangsu kan zijn social credit score dus niet meenemen naar Guangdong.”
Volgens Zwagerman, die werkt als universitair hoofddocent Vergelijkende Literatuurwetenschappen, is dit systeem niet geschikt voor Nederland. “In Noordwest-Europa is veel sociaal kapitaal, daar is het niet nodig. Ook hebben we een gezonde afkeer van topdown social engineering”, besluit hij.
Zwagerman is echter al een tijd weg uit het ooit als nuchter bekend staande Nederland. In coronatijd zijn hele volksstammen gediscrimineerd als ze geen groen vinkje konden overleggen. Ook zijn er burgers geweest die de politie belden omdat ze gezien hadden dat er coronaregels werden overtreden. FvD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen diende eind vorig jaar een motie in, waarin hij De Kamer vroeg de invoering van een sociaalkredietsysteem in Nederland uit te sluiten. Een meerderheid in de Tweede Kamer (72 om 65) verwierp de motie.
De video op France 24: China ranks 'good' and 'bad' citizens with 'social credit' system
Bekijk de podcast met Ido Over dit onderwerp: Alleen ‘privileges’ voor model-burgers
NOS maakt er een spelletje van
Is het een vorm van een luchtige journalistieke benadering of is staatsomroep NOS ons voorzichtig aan het klaarstomen voor een social credit score-samenleving? Op de site van de NOS staat een ‘spel’ met vragen waarmee je kunt uitvinden of je een goede burger bent. Zoals: ‘In je brievenbus zit een folder over het doneren van bloed. Wat doe je? Doneren of niks’. Of: ‘Een goede vriend van je heeft een social score van 350. Gefrustreerd post hij daarover op social media. Wat doe je? Niks of ontvrienden?’ Uw verslaggever kreeg een score van 400 op een totaal van 950. ‘Jouw score is erg laag. Dit kan serieuze gevolgen hebben. Je riskeert een plek op de zwarte lijst. Het kan je je baan, je studie en je vrienden kosten. Een van de directe gevolgen is geen toegang tot de sneltrein. Hmmm, zou het extra minpunten opleveren omdat ik toch stiekem zonder mondvod de sneltrein induik?
Doe zelf de test op:
Wil je meer weten?
Wil je meer weten?
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.