^DeAndereKrant

Overal in de wereld wordt gewerkt aan een alomvattend netwerk waarop alle apparatuur – en uiteindelijk zelfs mensen – aangesloten moeten worden: het zogenaamde internet of things (IoT). Om het benodigde dataverkeer mogelijk te maken voor dit netwerk, is een dichte dekking nodig van 5G-stations, die pakweg om de 200 meter zullen worden geplaatst, in alle landen die hieraan meedoen. Maar het dataverkeer in dit netwerk zal niet genoeg hebben aan grondgebonden verbindingen, zoals glasvezelkabels. Om de belofte van alomtegenwoordige, ogenblikkelijke connectiviteit te verwezenlijken, zal het nodig zijn de kabels aan te vullen met – omvangrijke – satellietsystemen. De grondgebonden communicatiesystemen en satellieten zullen met elkaar moeten worden verbonden. Alleen dan kan de 5G-connectiviteit worden uitgebreid naar min of meer ‘afgelegen’ plekken (last mile) waar de uitrol van glasvezel te kostbaar wordt, en bijvoorbeeld naar schepen en vliegtuigen.

De meerwaarde van satellieten voor 5G-netwerken is tweeledig: 1. Er ontstaat extra backhaul: verbindingen tussen apparaten die data met elkaar uitwisselen. 2. Er kunnen redundanties – back-up systemen – gecreëerd worden, zodat bij het uitvallen van één systeem een ander systeem de taken overneemt.

We hebben het hier niet over een verre toekomst. Europees Commissaris voor de Interne Markt, Thierry Breton, schrijft in een persbericht van de Europese Commissie van 24 november: “5G zal innovatieve diensten voor mensen en groeimogelijkheden voor Europese bedrijven mogelijk maken. De lucht is niet langer de grens als het gaat om mogelijkheden die worden geboden door supersnelle connectiviteit met hoge capaciteit.” De Commissaris meldt dat passagiers, als gevolg van recentelijk aangepaste wetgeving, voortaan ook tijdens vluchten binnen de EU met hun mobiele telefoons gebruik moeten kunnen maken van het 5G-netwerk. Daartoe dienen luchtvaartmaatschappijen een 5G-picocell – een soort miniatuur zendmast – in vliegtuigen te installeren die zowel verbonden is met een satelliet als met een mobiel netwerk op de grond.

SpaceX, het bedrijf van miljardair Elon Musk, heeft op 10 september met zijn eigen Falcon 9-raket de BlueWalker 3-satelliet de ruimte ingestuurd. Deze heeft een totaaloppervlak van 64 m² en een antenne van acht meter breed. Het is de grootste commerciële communicatiesatelliet tot nu toe, met een potentieel bereik van 1,8 miljard telefoongebruikers. De satelliet wordt ingezet om het rechtstreeks aanbieden van mobiele telefoondiensten vanuit de ruimte te testen. De BlueWalker 3 zal in 2023 worden aangevuld met vijf BlueBird-satellieten die twee keer zo groot zijn als de BlueWalker 3. Om een volledige dekking te kunnen realiseren, zal een constellatie van ten minste 100 gigantische satellieten nodig zijn. Ook lanceert SpaceX vele tienduizenden kleinere satellieten in een lage baan boven de aarde (Low Earth Orbit – LEO, tussen de 160 en 2.000 kilometer boven het aardoppervlak). Zo schiet Musk sinds mei 2019 tweewekelijks zestig kleine satellieten de ruimte in. Dit zogeheten Starlink-project is in het leven geroepen om iedereen, overal op aarde van snel en goedkoop internet vanuit de ruimte te voorzien. In 2027 zou het hele netwerk van in totaal 42.000 5G-ondersteunende satellieten compleet moeten zijn. Musk mikt in 2025 al op een omzet van 30 miljard dollar.

Jeff Bezos, voormalig CEO van Amazon, is in 2019 gestart met Project Kuiper. Bezos is eigenaar van raketbedrijf Blue Origin en zal daarmee 3236 satellieten lanceren. Hij is de voornaamste concurrent van Musk. Ook het Britse OneWeb lanceerde in februari 2019, in samenwerking met onder andere Virgin Galactic (het ruimtevaartbedrijf van miljardair Richard Branson), de Franse rakettenbouwer Arianespace en vliegtuigbouwer Airbus, de eerste zes satellieten van een constellatie die uiteindelijk moet gaan bestaan uit 5260 stuks. Een jaar later werden nog eens 34 satellieten in een baan rond de aarde gebracht, deze keer met behulp van een Russische Sojoez-raket. OneWeb-CEO Adrian Steckel stelt dat “de race om internet vanuit de ruimte losbarst. Wij willen de grootste internetprovider ter wereld worden.”

Satellieten bieden de “ultieme mogelijkheid om data te distribueren, samen te voegen en op te halen”, zegt Franco Ongaro, directeur van het Europees Ruimte Agentschap (ESA) in de Tegenlicht-aflevering Ruimtepuinruimers (VPRO, 31 maart 2019). “Als data de nieuwe olie zijn, dan zijn satellieten de pijpleidingen, de raffinaderijen, de distributeurs en de tankstations van die data.” Markus Katzkowski, Chief Financial Officer van het Luxemburgse LuxSpace dat data vergaart via kleine satellieten: “Het mooie van satellieten is: je kunt de hele aarde systematisch in het oog houden.”

Satellieten op meer dan 500 kilometer afstand van de aarde kennen een gemiddelde levensduur van tientallen jaren. De LEO-satellieten gaan slechts tussen de vijf en zeven jaar mee. Er bevinden zich dus nu niet alleen vele tienduizenden satellieten in de ruimte, er zweeft ook al ruim 8 miljoen kilo afval boven onze hoofden. Het gaat om meer dan 100 miljoen stukken ruimtepuin: van niet-operationele satellieten, trappen van raketten of andere grote objecten, brokstukken van explosies en onderlinge botsingen van ruimte-objecten tot 70.000 tot 120.000 fragmenten kleiner dan één centimeter. Volgens het European Space Operations Centre (ESOC) van ESA, dat al het ruimteschroot in de gaten houdt, neemt de hoeveelheid ieder jaar met vijf procent toe. Omdat het afval zich met 27.000 kilometer per uur door de ruimte beweegt, kan het in botsing komen met een satelliet en zo het Kessler-syndroom veroorzaken: decennialange kettingbotsingen die een dikke laag blijvend puin achterlaten en daarmee ernstige problemen veroorzaken voor ruimtevaartuigen en astronauten. Dit fenomeen is vernoemd naar de Amerikaanse astrofysicus en gepensioneerd NASA-wetenschapper Donald Kessler, die er al in 1978 voor waarschuwde. Kesslers hedendaagse vakgenoot Dave Clements van het Imperial College in Londen benoemt nog een risico: “We zullen niet meer zien wat er achter de satellieten zit, of het nu gaat om een potentieel gevaarlijke asteroïde die dichterbij komt of de verst verwijderde quasar (quasi-stellar object, heldere kernen van verafgelegen sterrenstelsels – red.) in het universum.”

De vraag is hoe de situatie boven de aarde in toom kan worden gehouden. Chris Johnson, adviseur ruimterecht bij de Secure World Foundation in de Verenigde Staten, zegt in een artikel in New Scientist dat er op dit moment geen beperkingen zijn in het internationaal recht wat betreft de grootte van satellieten. Tanja Masson-Zwaan, docent aan het Leidse Internationaal Instituut voor Lucht- en Ruimterecht stelt eveneens: “Er zijn geen internationale regels en geen verplichtingen om het afval op te ruimen”. Etiënne Schneider, econoom en sinds 2012 minister van Economische Zaken in Luxemburg, signaleert nog een ander probleem: “Volgens de VN is de ruimte van de hele mensheid, maar dan is het geen verdienmodel.”

Sylvia Slegers heeft twaalf van haar eerdere bijdragen voor De Andere Krant gebundeld in een handzaam boekje. Het boekje bevat daarnaast vijf tips om jezelf en je kinderen tegen straling te beschermen. Het kost € 13,95 inclusief € 3,95 verzendkosten en is te bestellen via opnaareenstralendetoekomst.nl.