^DeAndereKrant

Er zijn drie fundamentele problemen met de CIA: haar doelstellingen, haar methoden en haar gebrek aan verantwoording. De doelstellingen zijn wat de CIA of de president van de VS op een bepaald moment definieert als in het belang van het land, ongeacht internationaal of Amerikaans recht. De methoden zijn geheimzinnig en dubbelhartig. Het gebrek aan verantwoording betekent dat de CIA en de president beleid voeren zonder toezicht.

Het congres is een deurmat, een bijzaak. Zoals een recente CIA-directeur, Mike Pompeo, zei: “Ik was CIA-directeur. We hebben gelogen, we hebben vals gespeeld, we hebben gestolen. We hebben daarvoor trainingen gehad”.

De CIA werd in 1947 opgericht als opvolger van het Office of Strategic Services (OSS). De OSS had in de Tweede Wereldoorlog twee rollen vervuld: inlichtingen en ondermijning. De CIA nam beide over. Aan de ene kant moest de CIA inlichtingen verstrekken aan de Amerikaanse regering. Aan de andere kant moest de CIA de ‘vijand’, oftewel iedereen die de president of de CIA als vijand definieerde, ondermijnen met behulp van een breed scala aan middelen, waaronder moorden, staatsgrepen, geënsceneerde onrust en bewapening van opstandelingen.

Het is deze ondermijnende rol die verwoestend is gebleken voor de mondiale stabiliteit en de Amerikaanse rechtsstaat. Het is een rol die de CIA nu nog steeds vervult. In feite is de CIA een geheim leger van de VS, dat in staat is om zonder enige verantwoordelijkheid over de hele wereld chaos te veroorzaken.

Toen president Dwight Eisenhower besloot dat de rijzende ster van Afrika de ‘vijand’ was, liet de CIA de democratisch gekozen president en onafhankelijkheidsstrijder Patrice Lumumba in Zaïre (Democratische Republiek Congo) in 1961 vermoorden, waardoor de democratische hoop voor Afrika werd ondermijnd.

Hij was niet de eerste en niet de laatste door de CIA uitgeschakelde president. Mohammad Mossadeq in Iran, Jacobo Arbenz in Guatemala, Ngo Dinh Diem in Vietnam, Soekarno in Indonesië en Salvador Allende in Chili zijn slechts enkele van de vele andere slachtoffers van de CIA.

In haar 77-jarige geschiedenis is de CIA slechts één keer openlijk ter verantwoording geroepen. In 1975 leidde senator Frank Church uit Idaho een onderzoek in de Senaat, waarin moordpartijen, staatsgrepen, destabilisatie, surveillance en CIA-terreur aan het licht kwamen. Er was sprake van marteling met medische ‘experimenten’, à la Mengele. De schokkende onthullingen door het Church-comité zijn opgetekend in het boek van onderzoeksjournalist James Risen: The last honest man: the CIA, the FBI, the mafia, and the Kennedys – and one Senator’s fight to save democracy.

Sinds 1975 voert de CIA geheime operaties uit ter ondersteuning van islamitische jihadisten in Afghanistan, die Afghanistan volkomen verwoestten en tegelijkertijd Al-Qaeda tot stand brachten. De CIA heeft waarschijnlijk op de Balkan geheime operaties uitgevoerd tegen Servië, in de Kaukasus tegen Rusland en in Centraal-Azië tegen China, waarbij door de CIA gesteunde jihadisten zijn ingezet.

Vanaf 2010 voerde de CIA dodelijke operaties uit om president Bashar al-Assad in Syrië uit te schakelen, wederom samen met islamitische jihadisten. De CIA is al zeker twintig jaar nauw betrokken bij het aanwakkeren van de groeiende catastrofe in Oekraïne, waaronder de gewelddadige omverwerping van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj in februari 2014, die de verwoestende oorlog veroorzaakte waar Oekraïne nu onder lijdt.

Wat is bekend van deze operaties? Alleen wat enkele klokkenluiders, een paar onverschrokken onderzoeksjournalisten, enkele dappere wetenschappers en buitenlandse regeringen ons hebben willen of kunnen vertellen, waarbij al deze potentiële getuigen wisten dat ze te maken zouden kunnen krijgen met ernstige vergelding door de Amerikaanse regering. Er is amper verantwoording afgelegd door de Amerikaanse regering en er is ook geen betekenisvol toezicht of terughoudendheid opgelegd door het Congres. Integendeel, de overheid is steeds obsessiever geheimzinnig en onderneemt agressieve juridische stappen tegen de openbaarmaking van geheime informatie, zelfs of vooral wanneer die informatie de illegale acties van de overheid blootlegt.

Soms klapt een voormalige Amerikaanse functionaris uit de school. Zo onthulde topadviseur Zbigniew Brzezinski dat hij president Carter ertoe had aangezet de CIA opdracht te geven islamitische jihadisten op te leiden voor destabilisatie van de Afghaanse regering. Doel was de Sovjet-Unie te verleiden om Afghanistan binnen te vallen.

Enkele verhalen in de New York Times in 2016 en 2017 gaven inzicht in de subversieve operaties van de CIA om Syrië te destabiliseren en Assad omver te werpen onder bevel van president Obama. Het bleek een uiterst misplaatste CIA-operatie, flagrant in strijd met het internationaal recht. Het heeft geleid tot een decennium van chaos, een escalerende regionale oorlog, honderdduizenden doden en miljoenen ontheemden. Het Witte Huis en het Congres hebben deze door de CIA geleide ramp nooit erkend.

In het geval van Oekraïne weten we dat de VS een belangrijke geheime rol heeft gespeeld in de gewelddadige staatsgreep die Janoekovitsj ten val bracht. Oekraïne werd in een decennium van bloedvergieten gestort, maar tot op de dag van vandaag kennen we de details niet. Rusland bood de wereld een kijkje in de staatsgreep door een telefoongesprek te onderscheppen en publiceren tussen Victoria Nuland, de toenmalige Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken (inmiddels met vervroegd pensioen) en de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne, Geoffrey Pyatt (nu onderminister van Buitenlandse Zaken). Nuland en Pyatt bepaalden wie er in de regering moest komen na de staatsgreep. De CIA trainde in het geheim speciale eenheden van het post-coup-regime dat door de VS aan de macht was geholpen. Er zijn ook goede redenen om aan te nemen dat CIA-agenten de vernietiging van de Nord Stream-pijpleiding hebben uitgevoerd, volgens onafhankelijk verslaggever Seymour Hersh.

Het is natuurlijk een zware strijd om de CIA publiekelijk rekenschap te laten afleggen. Presidenten en het Congres proberen het niet eens. De reguliere media doen geen onderzoek naar de CIA, maar geven er de voorkeur aan om “hoge, niet bij naam genoemde functionarissen” te citeren. Er is een klein sprankje hoop. De CIA wordt nu geleid door William Burns, een vooraanstaand Amerikaans diplomaat. Burns kent de waarheid over Oekraïne, aangezien hij in 2008 ambassadeur in Rusland was. Gezien Burns’ status en diplomatieke prestaties zou hij de dringend noodzakelijke verantwoording kunnen steunen.

De omvang van de aanhoudende chaos door mislukte CIA-acties is ontstellend. In Afghanistan, Haïti, Syrië, Venezuela, Kosovo, Oekraïne en ver daarbuiten is sprake van onnodige doden, instabiliteit en vernietiging, veroorzaakt door CIA-ondermijning. Reguliere media, academische instellingen en het Congres zouden deze acties moeten onderzoeken en de vrijgave van documenten eisen om democratische verantwoording mogelijk te maken.

Het is de hoogste tijd om de waarheid over de door de VS geleide chaos in de wereld bloot te leggen en een nieuw tijdperk te starten met transparant buitenlandbeleid waarover verantwoording wordt afgelegd. Het is tijd om ons te richten op mondiale vrede in plaats van op de ondermijning van zogenaamde vijanden.

Jeffrey Sachs is hoogleraar en directeur van het Center for Sustainable Development aan de Columbia University. Hij adviseert de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Antonio Guterres en daarvoor diens voorgangers Kofi Annan en Ban-Ki Moon, en regeringsleiders in zowel Rusland als de VS. Dit is een vertaalde en bewerkte versie van een artikel dat onlangs werd gepubliceerd op de website Common Dreams. Tip voor lezers met interesse in deze materie is Het schaakbord van de Duivel – Allen Dulles, de CIA en het ontstaan van Amerika’s geheime overheid (David Talbot, 2021). Aanraders in het Engels: Legacy of Ashes, The History of the CIA (Tim Weiner, 2007) en The Brothers - John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war (Stephen Kinzer, 2013).