^DeAndereKrant

Tijdens de lockdowns in 2020 was er kortstondig veel positieve aandacht voor het lokale MKB. Toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken & Klimaat Mona Keizer riep iedereen op om de lokale horeca en detailhandel te steunen door juist daar inkopen te doen. Aan die oproep werd breed gehoor gegeven. Voor de horeca was dit slechts een doekje voor het bloeden, maar de lokale slagers, bakkers, bloemisten hebben volgens het CBS goed gedraaid in 2020. 

Een andere ontwikkeling – het online kopen – kreeg door het coronabeleid echter ook een stevige boost en deze trend is absoluut niet gunstig voor de lokale detailhandel. Recente cijfers van het CBS laten een stijgende lijn zien van de online omzet (omzet in september 10 procent hoger dan in september 2020) waarbij de grote webwinkels (bijvoorbeeld een Bol.com) nog wat harder groeien dan de online verkoop van winkels waarbij het online een nevenactiviteit is (bijvoorbeeld de Hema). Het lijkt er sterk op dat bedrijven als Amazon, Bol.com en Cool Blue de grote winnaars zijn. 

Uit het sectoranalyse van de ING wordt duidelijk dat vooral de fysieke non-food winkels (zoals voor kleding en speelgoed) in rap tempo verdwijnen. Deze trend is al langer aan de gang maar de boost die de lockdowns en de coronacrisis aan het online verkopen heeft gegeven lijkt een mokerslag. Eén op de zes winkels verdween in de periode 2010-2021, dat zijn bijna 14.000 winkels minder. Een deel van de ondernemers wist te overleven door de steunmaatregelen van de overheid maar vanaf eind volgend jaar moet de uitgestelde belasting worden betaald. De impact van het belastinguitstel kan flink oplopen.

Uit een analyse van het Financieele Dagblad van 9 november blijkt bijvoorbeeld dat 30% van de schoenen- en kledingzaken gebruik maakt van de mogelijkheid om de belasting later te betalen en dat deze schuldenlast gemiddeld op zo’n twee keer de jaarwinst ligt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het Vakcentrum (de branchevereniging voor zelfstandige retailondernemers) zich verzet tegen de mogelijke invoering van een coronatoegangsbewijs voor winkelbezoek. In een persbericht stelt het Vakcentrum dat de invoering van de pas een enorme drempel opwerpt om spontaan binnen te lopen, terwijl impulsaankopen een belangrijk onderdeel zijn van de omzet van winkeliers. Juist in de maanden die voor winkelondernemers nodig zijn om te komen tot enig herstel, is dat onaanvaardbaar. De continuïteit van menig winkelier loopt zo gevaar, aldus het Vakcentrum.

Dat winkels verdwijnen blijkt ook uit de leegstandsmonitor van het CBS. Deze monitor geeft landelijk in 2020 6% aan met Limburg als koploper met een winkelleegstand van 10%. Naast de leegstand gaat het om verschraling van het winkelaanbod. Winkels stoppen en wat komt daarvoor in de plaats? Vóór de coronapandemie was de horeca aan een opmars bezig maar die trend is sinds de coronauitbraak abrupt tot stilstand gebracht. De verwachting van Rabobank-economen is dat het langetermijnperspectief voor horeca wel gunstig is maar dat de vraag niet groot genoeg is om voor alle leegstand een oplossing te bieden. De grote angst hierbij is een neerwaartse spiraal: doordat mooie winkels verdwijnen wordt de winkelstraat minder aantrekkelijk en dat maakt het voor de overgebleven winkels nog weer moeilijker om te overleven. 

Om dit tij te keren is het noodzakelijk dat we bewust lokaal winkelen. Naast het ondersteunen van de winkeliers levert het nog meer op: er zijn positieve neveneffecten voor de lokale gemeenschap. Amerikaans onderzoek laat zien dat iedere dollar lokaal besteed een veel grotere impact heeft op de lokale economie. Zo vond een studie dat van lokale winkeliers 52% van hun omzet terugvloeit naar de lokale economie tegenover slechts 14% van grote ketens.

Maar het gaat om meer dan alleen geld. De Erasmus Universiteit heeft in 2019 voor MKB Nederland een onderzoek gedaan naar de maatschappelijke waarde van MKB ondernemers. Onder maatschappelijke waarde wordt naast economische ook sociale en ecologische waarde verstaan. Zo dragen MKB ondernemers bij aan: 1) inclusiviteit, 2) ontwikkeling en kansen voor medewerkers 3) Innovatie en duurzame businessmodellen, 4) beperking van de ecologische voetafdruk, 5) Steunen van (lokale) organisaties. 6) bijdragen aan de identiteit van de buurt, sociale cohesie en een gevoel van veiligheid. Het onderzoek laat zien dat 80% van alle ondernemers op minimaal een thema (zeer) actief is. 

Het belang van lokaal kopen geldt niet alleen voor consumenten. Gemeenten, zorginstellingen, scholen en andere organisaties kunnen met hun inkoopbeleid een bijdrage leveren aan het versterken van de lokale economie door producten en diensten af te nemen van het lokale MKB. Dit kan vertaald worden naar bijvoorbeeld aanbestedingscriteria. Ook bij kleinere uitgaven is het mogelijk hier alert op te zijn. 

Ondernemers kunnen ook zelf veel doen om het tij te keren. Op de website van Retailland staan voorbeelden, succesfactoren en een stappenplan. Door zichtbaarheid en het bundelen van krachten kan lokaal de concurrentie met online spelers aan worden gegaan en de Amazonisering van de economie een halt worden toegeroepen.