^DeAndereKrant

In de nacht van 17 op 18 juli 2014 verscheen op Twitter een foto van een Buk-Telar, met de begeleidende tekst dat deze in de stad Snizhne was gemaakt, dichtbij de plek waar de Buk-raket zou zijn gelanceerd die op 17 juli MH17 neerhaalde, waarbij alle 298 inzittenden, onder wie vele Nederlanders, om het leven kwamen. De zwaar gepixeleerde foto is duidelijk van grote afstand genomen. Een deel van de luchtafweerinstallatie wordt deels aan het oog onttrokken door een flatgebouw op de voorgrond. Het Joint Investigation Team (JIT), dat het strafrechtelijk onderzoek leidt, heeft de originele foto nooit in handen gekregen en weet ook niet wie de foto gemaakt heeft en wie de eigenaar is van het anonieme Twitter-account.

Het Openbaar Ministerie (OM) heeft een verkeerde weergave gegeven van het moment waarop de foto op Twitter verscheen. Dit bleek op 20 december 2021, toen het OM de belangrijkste bewijzen besprak die het meent te hebben tegen de drie Russen en één Oekraïner die het OM verdenkt van indirecte betrokkenheid bij de ramp. De vier mannen die vochten aan de zijde van de separatisten in het oosten van Oekraïne zouden het vervoer en de bewaking hebben geregeld van de Buk-Telar waarmee MH17 is neergeschoten. De bemanningsleden van de Buk zouden direct verantwoordelijk zijn voor de ramp, maar het OM is er na acht jaar onderzoek nog steeds niet in geslaagd hun identiteit te achterhalen.

“In de middag van 17 juli 2014 is een foto op Twitter geplaatst, waarop een zelfstandig rijdende Buk-TELAR is te zien, die een appartementencomplex passeert”, zei op 20 december 2021 officier van justitie Manon Ridderbeks bij de bespreking van de tweet over de Buk in Snizhne. Dit klopt niet. In de bewuste tweet van het account GirkinGirkin, dat nog steeds online staat, wordt duidelijk een andere tijd weergeven. Wie vanaf een computer in Nederland kijkt, krijgt als tijdstempel te zien: 11:27 PM – Jul 17, 2014. Aangezien Twitter de tijd waarop tweets geplaatst worden, aanpast aan de tijdzone van de gebruiker, was het moment van publicatie: 18 juli 2014, 00:27 uur lokale Oekraïense tijd. Een woordvoerster van het OM heeft de fout erkend en heeft een rectificatie geplaatst op haar website. De fout is, volgens de woordvoerster, ontstaan doordat is afgegaan op een schermafdruk van de tweet waarin een Amerikaanse tijdsaanduiding werd weergegeven: 17 juli 14:27 uur.

Wat is de consequentie van deze vergissing? Om 16:20 uur verdween MH17 van de radar. Het OM heeft dus de onjuiste indruk gewekt dat de tweet met de Buk-foto is geplaatst bijna twee uur voor de ramp. Zowel de rechtbank Den Haag als de Nederlandse advocaten van de Russische verdachte Oleg Pulatov hebben eerder te kennen gegeven ervan uit te gaan dat de tweet een paar minuten voor half drie geplaatst is. Dit zal echter geen gevolgen hebben voor het oordeel van de rechtbank, die op 17 november uitspraak doet in de MH17-strafzaak. Een woordvoerster van de rechtbank laat weten dat “het onderzoek ter zitting” is gesloten en dat daarom nieuwe informatie niet meer door de rechters mag worden opgenomen en meegewogen.

Er zijn nog twee andere foto’s en zes video’s van een Buk-Telar in het oosten van Oekraïne waarvan het OM aanneemt dat ze echt zijn en zijn gemaakt op 17 juli. Ook dit beeldmateriaal is pas na de ramp in de openbaarheid gebracht. Van alle fotografen en filmers is de identiteit van slechts twee personen bekend. Eén van hen, een jongeman die de Buk vastlegde vanuit een flatgebouw in Zuhres, heeft in een interview met een Russisch camerateam verklaard dat hij heeft gefilmd op 5 juli, dus twaalf dagen voordat het moordwapen volgens het OM vanuit Rusland werd aangevoerd. Een andere getuige, die een Buk gefilmd heeft met zijn dashcam terwijl hij deze tegemoet reed in Makeevka, is verhoord door politiemensen van het JIT. Hij heeft verklaard de precieze datum van de opname niet te weten. In elk geval hoorde hij over de MH17-ramp een paar dagen nadat hij het transport gefilmd had. Hij moet dus ofwel het transport hebben vastgelegd enkele dagen voor de ramp, ofwel buiten bewustzijn zijn geraakt vlak voor de ramp om daarna nog een paar dagen in die staat te blijven. Zeker is dat de metadata van de dashcamvideo niet aangeven dat deze op 17 juli 2014 is gemaakt. Deze geven een datum aan ergens in het jaar 2012. Volgens de dashcamfilmer viel de batterij van de camera regelmatig uit, wat effect zou hebben gehad op de datum die op de video verscheen. Ook opmerkelijk: op de video van de man ontbreken op het wegdek de rupsbandsporen die daar op 15 juli ontstonden toen er een kolonne tanks overheen reed. Op video’s die gemaakt zijn van het tanktransport van de 15e is duidelijk te zien dat deze diepe sporen achterlieten in het wegdek. Deze zouden dus al binnen twee dagen verdwenen moeten zijn, als tenminste de dashcamvideo van de Buk in Makeeva gemaakt is op 17 juli, zoals het OM aanneemt.

De datumbepaling van de foto’s en video’s van de Buk in het oosten van Oekraïne is van groot belang voor de MH17-zaak. Het OM neemt namelijk aan dat de Buk die MH17 neerschoot op 17 juli vanuit Rusland is aangevoerd. Mogelijk waren er echter al eerder Russische Buk-installaties in Oekraïne. De Oekraïense autoriteiten hebben dit althans beweerd op basis van eigen waarnemingen en afgeluisterde telefoongesprekken. Foto’s en video’s van een Buk in het oosten van Oekraïne kunnen dus van een eerdere datum zijn dan 17 juli. Aan de hand van de drie foto’s en zes video’s is dit moeilijk controleerbaar. Ten eerste beschikt het JIT, op twee gevallen na, niet over de originele bestanden. Ten tweede kunnen de metadata van bestanden worden gemanipuleerd zonder dat dit een spoor achterlaat.

Zelfs als aangenomen wordt dat alle beeldmateriaal is geschoten op 17 juli en dat MH17 is neergehaald met een Buk-raket, dan is daarmee niet bewezen dat de Buk-Telar die op de beelden te zien is het fatale schot heeft gelost. Het kan dan ook een Oekraïense Buk-Telar zijn geweest. Uit een document van de Militaire Inlichtingen – en Veiligheidsdienst (MIVD), dat tijdens de rechtszaak werd besproken, blijkt namelijk dat westerse inlichtingendiensten diverse Oekraïense Buk-Telars hebben gezien in het oosten van Oekraïne. Bovendien heeft geen van de diensten daar een Russische Buk-Telar gezien.

Tijdens de rechtszaak is bovendien duidelijk geworden dat het Nationaal Forensisch Instituut (NFI), dat onderzoek heeft gedaan naar het beeldmateriaal van de Buk in het oosten van Oekraïne, deze Buk niet heeft kunnen identificeren als zijnde een Russische Buk. Het NFI heeft zelfs niet kunnen vaststellen dat op alle beelden dezelfde Buk te zien is. Het JIT heeft vervolgens aan de Nederlandse politie de opdracht gegeven het onderzoek opnieuw te doen. Aan de agent die het onderzoek moest uitvoeren was tevoren te kennen gegeven dat de Buk-Telar waarmee MH17 is neergeschoten, was binnengebracht vanuit de Russische Federatie. Dat stond letterlijk zo omschreven in de taakopdracht waarmee hij het onderzoek aanving, meldden de Nederlandse advocaten van één van de verdachten, Oleg Pulatov. Het OM heeft niet gereageerd op deze en andere kritiek die de advocaten hebben gegeven op het beeldvergelijkend onderzoek van het JIT.