^DeAndereKrant

De oprichting van de NCTV volgt twee jaar na de oprichting van de Amerikaanse variant: The Departement of Homeland Security (DHS) in 2002. Deze antiterrorisme-instanties werden in het leven geroepen als reactie op de val van de Twin Towers op 11 september 2001. Uit telegrammen en notities in handen van ‘klokkenluiderssite’ Wikileaks, meer dan tien miljoen documenten in totaal, ontstaat een beeld van een Nederland dat in 2004 nog niet de urgentie voelt van een wereld die bedreigd wordt door het terrorisme. Het land is er in ieder geval niet op ingericht. De VS voert daarom druk uit op Nederlandse ambtenaren om dat te veranderen, zo blijkt uit de documenten. De moord op Theo van Gogh op 2 november 2004, de kritische evaluatie van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) door de Commissie Havermans en de aanslagen van HAMAS en Al-Aqsa, verhogen de druk.

Uit de documenten blijkt een ­naïef vertrouwen van Nederlandse ambtenaren in de diplomaten van ‘grote broer’ de VS. Zo beschrijft Andrew Mann, hoofd Global Issues van de Amerikaanse ambassade in Den Haag, de kennismaking op 14 mei 2004 met de dan net voor een jaar aangestelde coördinator ­terrorismebestrijding Joustra, waarbij ook vice-ambassadeur Daniel Russel aanwezig is. Joustra bekent dat hij een nieuwkomer is op het gebied van terrorismebestrijding en handhaving, maar dat hij als secretaris-generaal van het ministerie van Landbouw al veertien jaar ervaring heeft met crisis­management. Ook noemt hij zijn ervaring bij de aanpak van de gekkekoeienziekte, vogelgriepepidemieën en de Tsjernobyl-explosie. Hij noemt zijn opdracht waarbij hij zes sociale zekerheidsprogramma’s wist terug te brengen tot één: het UWV dat het beheer had over 30 miljard euro aan uitkeringen. Mann vermeldt in de biografische schets van Joustra dat hij tijdens deze UWV-opdracht zijn ontslag indiende, na kritiek van de minister van Sociale Zaken over zijn hoge kantoorrenovatiekosten.

Joustra verzekert zijn gesprekspartners dat “veiligheid” voor hem “geen abstracte materie” is en dat hij groot belang hecht aan het beschermen van de nationale infrastructuur. Mann noteert dat Joustra “opmerkelijk openhartig” is over de tekortkomingen van de terrorismebestrijding in Nederland. Er zou te weinig actie worden ondernomen en de samenwerking tussen instanties zou gebrekkig zijn, met name tussen de ministeries van Veiligheid (onder leiding van Piet Hein Donner), Binnenlandse Zaken (minister Johan Remkes) en de AIVD. Hoewel de focus ligt op interne coördinatie en hervorming, laat Joustra de diplomaten weten open te staan voor samenwerking met de VS en hun steun te verwelkomen.

Joustra zegt dat hij een aantal doelen wil realiseren: de (internationale) coördinatie van antiterrorisme-activiteiten door verschillende ministeries en organisaties en evaluatie van het totale terrorismebestrijdingssysteem. Ook moet het publiek bewuster gemaakt worden van terrorisme­dreiging. Joustra deelt een inventarisatie-uitkomst van overheids­initiatieven voor terrorismebestrijding openlijk met de Amerikanen.

Vice-ambassadeur Russel belooft Joustra hem te ondersteunen door informatie en best practices te delen. Als Joustra aangeeft vooral riskmanagementorganisatie te willen ontwikkelen, reageert Russel kritisch: de VS is gefrustreerd over de Nederlandse compartimentalisatie van antiterrorisme-inspanningen (wat later door Joustra erkend wordt) en het gebrek aan informatiedeling tussen departementen. Nederlanders zouden het verband tussen criminaliteit en terrorisme onvoldoende onderkennen, net als het terrorismefaciliterende grensverkeer, ze zouden terrorisme in een breder kader moeten zien, aldus de vice-ambassadeur. Mann schrijft dat Joustra “zich niet verschuilt achter de (voor Nederland gebruikelijke – red.) consensus-eis.” De Amerikanen zijn dus positief over Joustra: “De minister van Justitie, Donner, heeft mogelijk de juiste man gevonden”.

Drie maanden later, op 22 juli 2004, beschrijft de vice-ambassadeur in een vertrouwelijk rapport zijn gesprek met Joustra van de dag ervoor. Het plan voor een nieuwe organisatie voor terrorismebestrijding is op 12 juli door ministers Donner en Remkes goedgekeurd en zal op 27 augustus door de ministerraad worden behandeld. In september wordt ook het parlement geïnformeerd. Het nieuwe agentschap, de toekomstige NCTV, moet per 1 januari 2005 operationeel zijn en is gemodelleerd naar het Joint Terrorism Analysis Centre (JTAC) van het Britse MI5. Ook wordt de wet aangepast, zodat lokale overheden niet langer de totale controle tijdens crisissituaties hebben, maar voortaan instructies van de nationale overheid moeten opvolgen. Het is volgens Russel “bewonderenswaardig” hoezeer Joustra op schema ligt. De gevreesde bureaucratische weerstand zegt Joustra uit de weg te hebben geruimd met een “stille enquête” onder ­senior-ambtenaren uit de handhavingssector en geheime diensten.

Joustra informeert de vice-ambassadeur ook over een nieuw opgerichte afdeling bij de AIVD: de Info Box cell. Daar worden circa 150 burgers, vooral asielzoekers en Noord-Afrikanen, gesurveilleerd. Dat had volgens Joustra al veel eerder moeten gebeuren. Russel bedankt Joustra voor zijn openheid en benadrukt het belang van informatiedeling: “Joustra en alle Nederlandse diensten zouden de VS moeten zien als een bron van expertise met wie het beter is het risico te nemen informatie volledig te delen”.

Uit documenten van 27 augustus 2004 blijkt dat de het nieuwe NCTV circa zeventig mensen werk zal verschaffen, met Joustra als hoofd.

Premier Balkenende is er enthousiast over. Hij vraagt Joustra “groots te denken over voorstellen voor een toekomstig ministerie van Veiligheid”.

Tijdens de bespreking van het voorstel met Balkenende en Donner op 23 augustus 2004 zou Remkes grote bezwaren hebben gemaakt over het feit dat het NCTV de politie, die onder zijn verantwoordelijkheid valt, mag instrueren. Joustra is bereid tot aanpassing, maar Balkenende wil dat de minister van Justitie meer macht krijgt. Ook de rol van de Nationaal Coördinator mag steviger, om patstellingen tussen betrokken organisaties te voorkomen. Opnieuw raadt Balkenende Joustra aan over de invulling van een ministerie van Veiligheid na te denken, zodat het touwtrekken tussen de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken opgeheven wordt. Joustra vertrouwt Russel toe dat het een uitdaging wordt capabele mensen voor de nieuwe organisatie te vinden. Hij wil “off the record” met de Amerikanen over de bezetting overleggen.

Op 10 augustus 2004 treedt de nieuwe Wet terroristische misdrijven in werking, die rekruteren voor terroristische organisaties en plannen smeden voor het begaan van terroristische daden strafbaar maakt. Ook zijn betreffende gevangenisstraffen verhoogd. Russel maakt melding van een andere, op 21 juni bereikte, “juridische mijlpaal”: openbare aanklagers mogen in bepaalde situaties informatie van de inlichtingendiensten als bewijsmateriaal bij onderzoek of in de rechtbank gebruiken. Ook staat vermeld dat Donner organisaties op de VN-terroristenlijst wil verbieden in Nederland te opereren en niet langer ‘alleen’ hun tegoeden en donaties bevriezen. Remkes is van plan een wetsvoorstel in te dienen dat de AIVD toegang verschaft tot informatie van de politiediensten. In andere gedeelde documenten wordt opgemerkt dat Nederland wetsvoorstellen heeft ingediend om de bewijslast voor het bevriezen van gelden naar de beschuldigde te kunnen verschuiven. Binnen de Nederlandse wet lag deze last bij de openbaar aanklager, maar dat vonden de Amerikanen lastig verteerbaar.

Op 7 december was het dertien jaar geleden dat Wikileaks-oprichter Julian Assange werd gearresteerd voor een gefabriceerde Zweedse verkrachtingszaak. Het was ook de dag dat de Italiaanse stad Reggio Emilia, in navolging van Napels en Rome, Assange uitriep tot ereburger. Terwijl de Australische uitgever nog altijd zonder veroordeling in de Londense Belmarsh-gevangenis wacht op goedkeuring van het gerechtshof om zijn uitlevering in hoger beroep aan te vechten, groeit niet alleen de groep mensen die vrijlating van Assange eisen, maar ook de aandacht voor Wikileaks.

In het strafproces tegen Wikileaks-oprichter Assange is duidelijk geworden dat geen van de door hem aangedragen bewijzen voor zijn onschuld, noch het overweldigend bewijs voor de misdaden en misdrijven van de Amerikaanse overheid, ook maar enig gewicht in de schaal van Justitia leggen. Assange is het lichtende voorbeeld van zijn eigen boodschap: als transparantie de kop in wordt gedrukt en feiten worden gecensureerd, verdwijnt waarheid in de duisternis en viert onrecht hoogtij.