^DeAndereKrant

Is de in Nederland gevestigde Stichting Bellingcat het onafhankelijke journalistieke onderzoekscollectief zoals het altijd wordt gepresenteerd in de media? Of is het in werkelijkheid een project van westerse inlichtingendiensten? Die vraag is opnieuw actueel, nu is gebleken dat Bellingcats ‘hoofdonderzoeker’ Christo Grozev nauw betrokken is geweest bij een mislukte operatie van Oe­kraïense inlichtingenofficieren om Russische gevechtsvliegtuigen in handen te krijgen. Piloten van de gevechtsvliegtuigen werden door de Oekraïners heimelijk benaderd met een lucratief aanbod. Als zij met toestel en al overliepen naar de Oekraïners, dan werd hun een miljoen dollar contant in het vooruitzicht gesteld, plus een Europees paspoort. De piloten werd daarnaast verteld hoe ze moesten vliegen zodat ze, zonder angst beschoten te worden, de oversteek konden maken.

Diverse Russische media, waaronder het Engelstalige RT, toonden geluidsopnamen die de Oekraïense inlichtingenmedewerkers hadden gevoerd met Russische piloten. Ook lieten zij beelden zien van een geldoverdracht aan een Russische piloot die gedaan had alsof hij bereid was over te lopen. Wat de twee dames die hem het geld gaven niet wisten, was dat de piloot de transactie filmde. De persoon die de twee dames als geldezels had ingehuurd, werd daarop gearresteerd. Ook van die actie toonden de Russische media een videoregistratie. De arrestant beweerde dat hij handelde in opdracht van de Bulgaar Christo Grozev, hoofdonderzoeker bij Bellingcat. Grozev had iemand gestuurd die het geld bij hem afleverde. Volgens een door RT geïnterviewde medewerker van de Russische inlichtingendienst FSB hebben de Oekraïners de operatie uitgevoerd in samenwerking met de Britse inlichtingendienst MI6 en werkt ook Grozev samen met deze dienst.

Grozev is een graag geziene gast in Nederlandse actualiteitenprogramma’s. Ook de Nederlandse dagbladen weten hem te vinden. Maar nu hij ervan beschuldigd wordt betrokken te zijn geweest bij een mislukte operatie van de Oekraïense militaire inlichtingendienst, heerst er totale media­stilte. Dit ondanks het feit dat Grozev zelf via Twitter heeft verklaard dat de Russische onthullingen op waarheid berusten. De betrokkenheid van Bellingcat zou volgens hem hebben bestaan uit een documentaire die hij maakte van de Oekraïense operatie. “Een team van Oekraïense agenten besloot om Russische piloten te benaderen”, aldus Grozev. “Wij hoorden over dit initiatief en verzekerden ons van een plekje op de voorste rij – om een documentaire te maken van dit huzarenstukje.”

Het is niet voor het eerst dat Bellingcat de indruk wekt iets anders te zijn dan een onafhankelijk journalistiek onderzoeksplatform. Bellingcat wordt al jarenlang, en misschien zelfs van meet af aan, gefinancierd door de Amerikaanse overheid. Deze financiering verloopt via de National Endowment for Democracy (NED). Medeoprichter van de NED, Allen Weinstein, verklaarde in The Washington Post: “Veel van wat we vandaag doen, werd 25 jaar geleden nog heimelijk gedaan door de CIA”. Daarnaast is er een veelzeggende uitspraak van het gewezen hoofd operaties van de CIA voor Europa en Eurazië, Marc Polymeropoulos. “We vinden dit geweldig”, zei hij in 2020 over Bellingcat in een interview met het Amerikaanse blad Foreign Policy. “In plaats van zelf dingen op te lossen of je zorgen te maken over classificatieproblemen, kun je gewoon naar hun werk verwijzen.”

De website Wikispooks, die inlichtingendiensten kritisch volgt, ziet dit precies zo, maar vanuit een ander perspectief. Bellingcat helpt de media bij het promoten van “Angelsaksische-VS-Navo-narratieven”, zo stelt Wikispooks. Bellingcat doet dit door de media te voeden met “citaten die ze niet voor hun eigen rekening durven te nemen en niet kunnen toeschrijven aan degenen die uiteindelijk het narratief beheersen, namelijk inlichtingendiensten”.

De door de Britse overheid heimelijk gefinancierde organisatie Integrity Initiative inventariseerde in 2018 wie behulpzaam konden zijn bij de bestrijding van wat het beschouwt als Russische desinformatie. Er rezen daarbij twijfels over Bellingcat, zo blijkt uit een vertrouwelijk document dat werd gepubliceerd door Anonymous. “Bellingcat is enigszins in opspraak geraakt”, stelde Integrity Initiative vast. “Dit omdat Bellingcat zelf desinformatie verspreidt, maar ook omdat ze bereid zijn rapporten te leveren aan iedereen die daarvoor betaalt.”

Overigens bleek Integrity Initiative een Nederlandse afdeling te hebben, waar behalve Nederlanders ook drie medewerkers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken op de lijst stonden. Onder de Nederlanders bevond zich Sijbren de Jong, toentertijd verbonden aan The Hague Centre for Strategic Studies van Rob de Wijk, en sinds 2017 werkzaam op het Navo-hoofdkwartier in Brussel. De Nederlandse media hebben geen van alle melding gemaakt van de onthullingen over Integrity Initiative.

Bellingcat profileert zichzelf als een club die open source-informatie vergaart, dus via bronnen die voor iedereen toegankelijk zijn via het internet, zoals sociale media en Google Maps. Maar de werkelijkheid is anders. Paspoorten, belgegevens en mailboxen van Russische geheim agenten zijn allesbehalve open source. Maar Bellingcat legt er keer op keer de hand op.

Gevoelige informatie over met name officieren van de Russische militaire inlichtingendienst GRU, al dan niet nep of deels nep, blijft opduiken op de Bellingcat-website. En zoals in het geval van de vergiftigingszaken van de Skripals en Alexei Navalny verschijnt het ook op de website The Insider van de Russische journalist en Bellingcat-partner Roman Dobrokhotov. Bellingcat weerspreekt dat ze deze informatie ontvangen van westerse inlichtingendiensten. Ze ontvangen deze van ethische hackers, zeggen ze, van een organisatie genaamd Black Mirror – of ze kopen deze op de zwarte markt.

Bij Bellingcat werkt iemand die zich Timi Allen noemt. Het bleek een pseudoniem te zijn. De Duitse media onthulden zijn echte naam: Olaf Neitsch. In een vorig leven werkte hij voor de Stasi, de gevreesde geheime dienst van de DDR. Voor de Nederlandse pers is dat kennelijk geen probleem. Geert Mak prees hem in een tv-serie die hij maakte voor de VPRO, getiteld Europa, de geschiedenis op heterdaad betrapt. “De spion van toen is nu op zoek naar de waarheid”, aldus Mak.

Bellingcat heeft in Nederland veel lof geoogst met publicaties over de MH17-ramp. In de loop der jaren is echter gebleken dat het onderzoekscollectief herhaaldelijk de plank heeft misgeslagen of zelfs willens en wetens de waarheid geweld heeft aangedaan. Zo verkondigde Grozev dat een man die getuigd had over gevechtsvliegtuigen tegenover hem zijn verklaring had ingetrokken. Daar bleek niets van waar toen de man, Artyom Tereschenko, op camera de chat toonde die hij met Grozev had gevoerd.

Drie Russen die door Bellingcat herhaaldelijk in verband zijn gebracht met MH17, onder wie Igor Bezler, bleken bij de opening van de MH17-strafzaak bij de Rechtbank Den Haag nergens van te worden verdacht door het Openbaar Ministerie. Bezler heeft daarop een rechtszaak aangespannen tegen Bellingcat en Bellingcat-medewerker Pieter van Huis, die verantwoordelijk was voor het gros van de artikelen over hem. De rechtbank van Sint-Petersburg heeft hen veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van in totaal 340 duizend roebel. Ook moet Bellingcat alle artikelen van zijn website verwijderen waarin ze Bezler als verdachte opvoeren. De Nederlandse massamedia hebben deze en andere Bellingcat-schandalen geheel onbesproken gelaten.