Het Grote Machiavelli-spel
Dr. Frank Stadermann
De Andere Krant Macht
Artikel te lezen / donwloaden als PDF.
Er wordt wel gezegd dat gezelschapsspelen een weerspiegeling zijn van de tijd waarin de spelers leven. Als dat zo is, is het veelzeggend dat het gezelschapsspel ‘Machiavelli’ op het moment een bestseller is. De 15e -eeuwse Italiaanse filosoof/politicus Niccolò Machiavelli verkondigde dat het de Staat geoorloofd is, op voorwaarde dat het een hoger belang dient, om te liegen en bedriegen. In het naar hem genoemde spel mogen de spelers, om te winnen, hun toevlucht nemen tot list, bedrog en corruptie.
Leven we, gezien de populariteit van het spel, dan wellicht in een tijd waarin we worden bedrogen en voorgelogen?De hele wereld bevindt zich nu al meer dan een jaar in de greep van het SARS-CoV-2 virus, een virus dat ons de Corona-(of COVID-19-) griep bezorgt. De pandemie is wereldwijd. Er is overigens één groep mensen aan wie de pandemie voorbijgaat: de Amish People in de Verenigde Staten. Zij hebben namelijk geen televisie. Doch dit terzijde.
In maart 2020 werd ook Nederland geconfronteerd met de Corona-crisis. Heel snel daarop werden ons door de regering de eerste Corona-maatregelen opgelegd.
De maatregelen
Het is niet mijn bedoeling hier de ernst van het virus ter discussie te stellen. Wat ik wel wil aansnijden, is de vraag of de maatregelen op zichzelf gerechtvaardigd zijn als we die afzetten tegen de gevolgen ervan.
De eerste maatregelen in het voorjaar van 2020 waarmee het virus moest worden bestreden, waren met name sluiting van de horeca en niet-essentiële winkels en anderhalve meter afstand houden.
Die maatregelen hadden al een waarschuwing moeten zijn. Dat is geen kwestie van ‘makkelijk achteraf praten’. In de ”Vrijheid”-editie van De Andere Krant van mei 2020 werd al nadrukkelijk gewaarschuwd voor de aanval die met deze Corona-maatregelen werd ingezet op onze vrijheid en op onze grondrechten.
Nadien zijn we met nieuwe, meer ingrijpende en vrijheid benemende maatregelen geconfronteerd; een PCR-test die in toenemende mate het leven ontregelt, een mondkapjesplicht en een avondklok. Activiteiten in groepsverband zoals sporten, dansen en zingen, zijn verboden. Dit is maar een greep uit de veelheid aan maatregelen. Demonstreren, ook een grondrecht, is een gevaarlijk avontuur geworden.
In voorbereiding is een maatregel die inhoudt dat, wie terugkeert uit het buitenland, gedurende enige tijd van zijn vrijheid wordt beroofd. Verder wacht ons een vaccinatiepaspoort dat hen die zich niet laten vaccineren tegen Covid-19, tot tweederangsburgers zal maken.
Al deze maatregelen maken inbreuk op onze grondrechten zoals die in onze Grondwet en in internationale verdragen zijn neergelegd.
De onzin van de maatregelen en de volgzaamheid van het volk
Intussen geloven velen het verhaal dat de overheid vertelt. Of in ieder geval, ze volgen de regels op, ze schikken zich erin. Zelfs maatregelen zoals het eenrichtingsverkeer in winkels en het verbod om in groepsverband te zingen, roepen niet op tot protest. Dat is opmerkelijk want de onderbouwing voor al deze maatregelen klopt niet en is al helemaal niet overtuigend.
Om de druk op de ziekenhuisbedden tegen te gaan, is de economie op slot gedraaid. De financiële schade is astronomisch, terwijl voor een daarbij in het niet vallend bedrag de beddencapaciteit voldoende had kunnen worden verhoogd.
Aan veel Nederlanders gaan deze feiten die allemaal vaststaan, voorbij. Zij weten het niet, ze staan er niet bij stil, ze denken er niet over na. Zij vertrouwen op de ‘eerlijke overheid die natuurlijk het beste met ons voorheeft’
Waar blijft de scheidsrechter?
Er zijn mensen die doorzien dat hier een spel met ons wordt gespeeld, die het liegen en bedriegen door onze machiavellistische overheid herkennen. Maar hoe hard ze daarvoor ook waarschuwen, ze worden niet gehoord. Daarom is er een scheidsrechter nodig. Gelukkig kent onze samenleving een scheidsrechter. Helaas… die laat het op dit moment behoorlijk afweten.
Toegegeven: onze (formele) wetten zijn onschendbaar. De rechter mag niet toetsen of wetten in strijd zijn met de Grondwet. De rechter mag echter wel toetsen of maatregelen die zijn gebaseerd op een formele wet, strijdig zijn met de Grondwet. Of met verdragen. Alle Corona-maatregelen zijn ‘slechts’ uitwerkingen van een formele wet die zijn neergelegd in besluiten.
De rechter heeft dus de vrijheid om alle Corona-maatregelen te verbieden. Maar keer op keer zien we dat rechters de Corona-maatregelen aanvaardbaar vinden. Procedures die tegen die maatregelen worden gevoerd, stranden nagenoeg allemaal op de weigering van de rechter om onze grondrechten te beschermen.
De rechters toetsen de maatregelen niet aan de Grondwet en internationale verdragen, ze volgen gewoon het overheidsbeleid. Geen rechter die opstaat en waarschuwt voor de teloorgang van onze grondrechten. Kinderrechters zwijgen over de schade die door de maatregelen aan kinderen worden toegebracht.
De rechterlijke macht als schoothondje?
Het kan dan ook niet anders dan dat dit stilzwijgen zijn weerslag heeft op het respect van kabinet en parlement voor de rechterlijke macht. De rechterlijke macht is immers geen factor (meer) waarmee kabinet en parlement serieus rekening hoeven te houden. Dat wordt nog eens geïllustreerd door de gebeurtenissen rond de avondklok.
Op 16 februari 2021 verbood de kortgedingrechter de avondklok. De rechter oordeelde dat het kabinet daarvoor de verkeerde wet (de Wet Buitengewone Bevoegdheden Burgerlijk Gezag) had gebruikt. De rechter gaf ook aan dat het kabinet niet overtuigend had gemotiveerd waarom een avondklok eigenlijk noodzakelijk was.
Binnen 24 uur ontwierp het kabinet een nieuwe avondklokregeling die met medewerking van het parlement binnen een paar dagen van kracht werd; de Tijdelijke wet beperking vertoeven in de openlucht covid-19.
De argumenten van de rechter waarom de Staat de noodzaak van een avondklok niet overtuigend had gemotiveerd, werden daarbij compleet genegeerd. Een blijk van minachting voor de rechterlijke macht. Ik heb er geen rechter tegen horen protesteren.
Die 16e februari vormde om nog een andere reden een demasqué voor de Staat. Er ging een golf van blijdschap door het hele land toen bekend werd dat de rechter de avondklok had verboden. De blijdschap was van korte duur. De Staat legde zich niet neer bij de opheffing van de avondklok. Nog diezelfde dag boog de rechter in hoger beroep zich over de zaak.
Hoe was het trouwens mogelijk dat de minister-president in een persconferentie voorafgaand aan de zitting in hoger beroep al wist te vertellen dat er dezelfde week nog een uitspraak in het hoger beroep zou komen? De premier werd in ieder geval op zijn wenken bediend; dezelfde dag nog werd door de appèlrechter de avondklok in ere hersteld. Aan zo’n snelheid van procederen heb ik in mijn ruim veertigjarige loopbaan als advocaat nooit eerder een rechter zien meewerken. Is de rechterlijke macht het schoothondje van de regering geworden?
De Nederlandse rechtsstaat hangt aan een zijden draadje
Alle seinen staan nu op rood als het om onze rechtsstaat en onze vrijheden gaat; het recht op lichamelijke integriteit, het recht op vrije meningsuiting en op vereniging en vergadering, het recht op demonstreren, om er een paar te noemen. Het wordt tijd dat de rechterlijke macht gaat doen wat zij moet doen, namelijk onze vrijheden bewaken. De Nederlandse rechtsstaat hangt aan een zijden draadje. De overheid vaardigt sinds het uitbreken van de Corona-crisis telkens nieuwe regels uit; regels die langzaam maar zeker onze grondrechten verder uithollen. De rechterlijke macht zwijgt.
We hebben het eerder gezien
Waartoe dit alles kan leiden, hebben we eerder gezien. Destijds vaardigde de Duitse bezetter van ons land ook talloze verordeningen uit. Aan het begin van de bezetting waren die verordeningen nog niet zo ingrijpend. Veel Nederlanders dachten toen dat het met de gevolgen van de Duitse overheersing wel meeviel. Langzaam maar zeker echter voerde het Duitse gezag de onderdrukking op. Zo stelde men bijvoorbeeld een avondklok in. Het parlement werd buiten werking gesteld. En stapsgewijs degradeerden de verordeningen de joden tot tweederangsburgers totdat hen uiteindelijk het leven onmogelijk werd gemaakt.
De gelijkenis tussen wat er nu gebeurt en wat zich toen afspeelde, is beangstigend. Alleen ontbreekt nu een zichtbare, externe vijand of bezetter.
Heeft de rechterlijke macht geleerd van het verleden?
De Duitse verordeningen werden over het algemeen door de Nederlandse rechters goed nageleefd. Veel rechters kozen bij hun vonnissen voor de zogenaamde openbare orde, niet voor de grondrechten en de vrijheid van de Nederlandse burgers. Nederlanders die handelden in strijd met de Duitse verordeningen, werden veroordeeld door Nederlandse strafrechters. Zo zijn er heel wat Nederlanders omgekomen in Duitse kampen nadat ze door Nederlandse rechters daarheen waren gezonden.
Er waren zeker moedige rechters die in opstand kwamen. Het kostte sommigen van hen het leven. Maar de rechterlijke macht heeft de afbraak van de rechtsstaat en de grondrechten in de jaren 1940-1945 laten gebeuren, zij heeft de bezetter geen strobreed in de weg gelegd. “Toen hebben we het verkeerd gedaan, dat nooit meer” zegt de rechterlijke macht nu over die periode. De rechters behandelden hun zaken met een verkokerde blik. Ze pasten de Duitse verordeningen toe zonder zich erom te bekommeren of ze daarmee de bezetter een dienst bewezen. Raadsheer bij de Hoge Raad Ybo Buruma zegt over zijn vroegere collega’s: “Zij probeerden zo gewoon mogelijk recht te spreken, alsof de omgeving er niet toe deed. Dat is tragisch.” Dit alles valt te lezen op de website van de rechterlijke macht. (rechtspraak.nl/ Themas/rechtspraak-oorlog-vrijheid)
Het lijkt erop dat de rechters-van-vandaag op hun beurt niet snappen dat zíj nu rechtspreken, alsof de omgeving er niet toe doet. Die indruk wordt versterkt door uitspraken van twee vooraanstaande oud-rechters. Voormalig lid van de Hoge Raad mr. Fred Hammerstein waarschuwde in NRC Handelsblad voor “de opportunistische populisten die tegen de Corona-maatregelen van de overheid protesteren en de rechtsstaat in gevaar brengen”. En oud-vicepresident van de Hoge Raad mr. Ernst Numann verkondigde in het blad Benjamin dat mensen die nu voor de grondrechten opkomen, “misdadig” bezig zijn.
Geen kritisch woord dus over de aantastingen van de grondrechten als gevolg van de Corona-maatregelen en geen enkel begrip voor hen die daartegen protesteren. Blindheid voor de talloze ondernemers die bezig zijn failliet te gaan en voor de enorme verarming die dat voor ons land gaat inhouden.
Als de rechters nu wederom bij het schrijven van hun vonnissen blijven doen alsof de omgeving er niet toe doet, dan gaat de geschiedenis zich herhalen. Dan is de zinsnede van de rechterlijke macht “Toen hebben we het verkeerd gedaan, dat nooit meer” niets meer dan een holle frase. De rechterlijke macht heeft nu nog alle ruimte om in te grijpen in dit grote en gevaarlijke machiavellistische ‘spel’. Nóg wel. ◀
Dr. Frank Stadermann is oud-advocaat.
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.