^DeAndereKrant

De Wet publieke gezondheid (Wpg) staat op het punt te worden aangepast. Deze aanpassing bestaat uit een aantal wetsartikelen die ingevoegd zullen worden in de bestaande Wpg. In de volksmond wordt deze aanpassing de Pandemiewet genoemd.

De regering acht de nieuwe wet nodig, omdat de zogeheten Spoedwet (Tijdelijke wet maatregelen Covid-19), die in de coronatijd werd ingezet om de maatregelen een wettelijke grond te geven, na vijf verlengingen door de Eerste Kamer werd afgekeurd. Met de Pandemiewet wil de regering de minister van VWS permanente bevoegdheid geven om maatregelen af te kondigen. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel in december vorig jaar al goedgekeurd. De Eerste Kamer stemt waarschijnlijk op 23 mei over het wetsvoorstel.

Beleidsmakers gebruiken de beeldspraak van de gereedschapskist als ze spreken over de set maatregelen die kunnen worden ingezet onder de Pandemiewet. Het gereedschap kan bestaan uit bijvoorbeeld lockdowns, quarantaines, isolatie, verplichte mondkapjes, schoolsluitingen, de avondklok, QR-codes, enzovoort. Deze kunnen door de minister worden ingezet als er zich een zogeheten A1-ziekte aandient.

Of een ziekte als een A1-ziekte wordt aangemerkt, bepaalt de ministerraad. Concrete criteria, zoals het sterftecijfer van een ziekte, worden daarbij niet gegeven. Als er in de ministerraad het ‘gevoelen’ heerst dat een ziekte de A1-status hoort te krijgen, dan is dat al voldoende. Letterlijk staat er in het wetsvoorstel: “Indien het belang van de volksgezondheid dat vordert, kan, in overeenstemming met het gevoelen van de ministerraad, bij regeling van Onze Minister een infectieziekte behorend tot groep A2 worden aangemerkt als behorend tot A1, een infectieziekte behorend tot B1 worden aangemerkt als behorend tot groep A1 of A2, een infectieziekte behorend tot groep B2 worden aangemerkt als behorend tot groep A1, A2 of B1, of een infectieziekte behorend tot groep C worden aangemerkt als behorend tot groep A1, A2, B1 of B2.”

Elders wordt gesteld dat een A1 ziekte er een is met “pandemisch potentieel”, die “het maatschappelijke leven ontwricht of dreigt te ontwrichten, waarbij collectieve maatregelen noodzakelijk zijn”. Ook hier worden geen concrete criteria genoemd.

De specifieke maatregelen worden verpakt in ministeriële regelingen. Op basis van artikel 58c heeft de minister de bevoegdheid dergelijke ministeriële regelingen af te kondigen. Dat houdt niet alleen in dat hij bepaalt wanneer de maatregel in werking treedt, hij geeft er ook een specifieke invulling aan, en bepaalt wanneer de maatregel weer ophoudt.

In de Pandemiewet staat bijvoorbeeld artikel 58g, dat hygiënemaatregelen beschrijft. In de praktijk wordt hiermee met name het dragen van mondkapjes bedoeld. De details die de minister kan invullen zijn bijvoorbeeld welke soort mondkapjes verplicht worden, in welke situatie, op welke locaties, wel of niet voor kinderen, et cetera. Dat betekent dat hij dus in verregaande mate kan bepalen hoe het dagelijks leven van de gehele bevolking eruit gaat zien.

De Tweede Kamer kan volgens het huidige wetsvoorstel binnen 7 dagen na invoering van een ministeriële regeling bezwaar maken of amendementen voorstellen. De Kamer kon dit ook tijdens de corona­periode, maar heeft daar nauwelijks gebruik van gemaakt. Er zijn onder de Spoedwet 52 ministeriële regelingen afgekondigd. Daarop zijn slechts twee, onbeduidende, amendementen ingediend.

Voor nog onbekende situaties bij een toekomstige pandemie, is een noodbevoegdheid aan de minister toegekend (artikel 58d), waarmee hij of zij binnen de grenzen van de wet naar eigen goeddunken nog onbekende maatregelen kan opleggen aan de bevolking. Dit betekent praktisch een vrijbrief voor de minister om iedere maatregel af te kondigen die hij wil. Denk bijvoorbeeld aan verplichte vaccinaties, die nu niet in de wet worden genoemd.

Het gaat bij deze wetswijziging sowieso pas om de “eerste tranche” van voorgestelde wijzigingen. In de toekomst zullen nog meerdere tranches volgen.

Kan de Pandemiewet nog worden gestopt? Op 14 maart heeft een deskundigenbijeenkomst plaatsgevonden in de Eerste Kamer, waar onder meer wetenschapsfilosoof Martijntje Smit van de vereniging De Vierde Golf, haar bezwaren uiteenzette tegen de plannen van de regering om Nederland in een permante staat van pandemie-paraatheid te brengen. Cyril Wentzel van de Biomedische Rekenkamer, die een rechtszaak voert tegen de regering om inzicht te krijgen in de tot dusver geheim gehouden data en modellen die door het RIVM zijn gehanteerd in de coronaperiode, deelde zijn kritiek op de Pandemiewet met sommige politieke partijen. Het Artsen Collectief, een groep van ruim 2700 artsen en medische professionals die zich inzet voor een ander gezondheidsbeleid, stuurde in januari al een brief naar de Eerste Kamer met medische bezwaren tegen de Pandemiewet.

Het is de vraag of hun geluid zal worden gehoord. De voortekenen zijn wat dat betreft niet gunstig. De meeste partijen in de Eerste Kamer, die waarschijnlijk op 23 mei stemt over het wetsvoorstel, lijken vooral te luisteren naar beleidsadviseurs die vanaf het begin nauw betrokken zijn geweest bij het coronabeleid, zoals viroloog Marion Koopmans van Erasmus MC.

Wat zijn de belangrijkste bezwaren van de critici? Martijntje Smit wees er in haar bijdrage aan de deskundigenbijeenkomst op dat de Vierde Golf ongerust is “over de opschorting van fundamentele democratische principes in het coronabeleid” en over “de sterke maatschappelijke tendens waarin politieke vraagstukken worden voorgesteld als technische in plaats van morele vraagstukken”. Advocate Meike Terhorst formuleerde het in een brief aan de Eerste Kamer wat stelliger. “Onder het mom van bescherming van onze gezondheid wordt toegewerkt naar een controle- en surveillancemaatschappij, waarbij individuele vrijheden tot het verleden zullen behoren.”

Hieronder in het kort nog een aantal concrete bezwaren die door de critici zijn geformuleerd tegen de Pandemiewet.

Er zijn inmiddels talrijke wetenschappelijke studies verschenen die aantonen dat vrijwel geen enkele ‘coronamaatregel’ nut heeft gehad in het bestrijden van de pandemie, maar dat de maatregelen wel grote economische, psychologische en maatschappelijke schade hebben veroorzaakt. Michaéla Schippers, hoogleraar gedragswetenschappen aan de Erasmus Universiteit, publiceerde medio 2022 een artikel samen met de wereldvermaarde epidemioloog John P. Ioannidis van Stanford University, waarin zij concludeerde dat het coronabeleid wereldwijd heeft geleid tot een sterke toename aan ongelijkheid, armoede en gezondheidsproblemen. Dit jaar publiceerde zij een vervolgartikel met Ioannidis waarin zij zelfs de vraag aan de orde stelt of onze samenleving zich in een ‘dodelijke neerwaartse spiraal’ bevindt als gevolg van het coronabeleid (Is society caught up in a death spiral?).

Niettemin blijft de Nederlandse regering weigeren haar eigen beleid te evalueren. Zij weet zich daarbij gesteund door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, die zich achter de Pandemiewet schaart, maar het “niet als haar taak” ziet, de maatregelen aan een kritische evaluatie te onderwerpen. De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) bracht wel twee kritische rapporten uit, maar daar is niets mee gedaan.

De wet verplicht huisartsen privé­gegevens met de autoriteiten te ­delen, op straffe van maximaal 4500 euro boete of twee maanden gevangenisstraf. Journalist Erick Overveen schreef hierover eerder in een brief aan de Eerste Kamer in januari: “De arts overlegt uw Burgerservicenummer bij een verdenking van een (mogelijke) ziekte. Dat geldt ook voor uw naam, geboortedatum, adres, uw vaccinatiestatus, de vermoedelijke infectiebron, de datum van het vermoeden en uw beroep als dit te maken heeft met eten, drinken, verpleging of verzorging van andere personen.” Volgens Overveen bevinden we ons zo op een hellend vlak wat betreft privacy.

Bij inreizen in Nederland kan thuisquarantaine geëist worden (58r). Overveen wijst in zijn brief op het feit dat de burgemeester ertoe kan besluiten positief geteste mensen en al hun contacten in quarantaine te plaatsen in een gebouw, schip of in een aantal aangewezen ruimten daarbinnen.

De minister heeft, bij verdenking van de aanwezigheid van een ziekteverwekker in een insect, ander dier of zelfs een plant, de bevoegdheid om verregaande maatregelen te nemen zoals het controleren van terreinen, gebouwen, vervoermiddelen of goederen, eventueel door het nemen van monsters.

Alle onderwijsdeelnemers worden gevolgd door het College van burgemeester en wethouders (B&W). B&W is verplicht elke vier jaar een overzicht van de gezondheid van kinderen, pubers en tieners aan te leveren. Onderwijsdeelnemers worden gevolgd tot vijf jaar na inschrijving aan de laatstgenoten opleiding.

Dit artikel impliceert dat ouders geen keuze hebben als het gaat om het delen van de gezondheidsstatus van hun kind(eren). Ook de ouderen­gezondheidszorg wordt verplicht ‘ouderen’ op systematische wijze te volgen.

De coronavaccins hebben in het beste geval maar voor een zeer beperkte doelgroep heel kortstondig gewerkt. Tegen besmetting en overdracht hebben ze niet gewerkt. De aanwijzingen voor ernstige tot dodelijke bijwerkingen stapelen zich ondertussen op. De voortdurende boosters schaden de algemene gezondheid. Niettemin wordt in paragraaf 4, infectiebestrijding, Artikel 6b. lid 1, vermeld dat “een vaccinatieprogramma wordt vastgesteld. De minister draagt via het RIVM zorg voor de regie en de coördinatie van de uitvoering, alsmede de registratie, bewaking en evaluatie van het vaccinatieprogramma”.

Nergens in de wet wordt de rol beschreven die zou kunnen worden vervuld door andere middelen als HCQ, ivermectine of vitamine D.

Het Artsen Collectief vraagt zich af of de oversterfte van de jaren 2021 en 2022, die mogelijk samenhangt met de vaccinatiecampagnes, niet moet worden onderzocht voordat gesproken kan worden over voortzetting van het beleid.

In de wet is een noodbevoegdheid (58d) ingebouwd. Minister Kuipers verdedigt deze maatregel in een kamerbrief van 16 december 2022, door te stellen dat je nooit kunt weten waartoe een nieuwe A1-infectieziekte noopt.

“Als deze wet in werking treedt, dan heeft vanaf dat moment de minister de bevoegdheid zonder instemming van het parlement een totale lockdown af te kondigen, wanneer dat naar het oordeel van de minister noodzakelijk is”, stelde FVD-Kamerlid Gideon van Meijeren in een reactie.

De Vierde Golf wijst op het beperkte toetsingskader van de wet (58b). Dit is te eenzijdig en alleen gericht op het beoogde doel. De maatschappelijke gevolgen en schade van maatregelen zouden onderdeel moeten zijn van het toetsingskader.

Er bestaat al een wettelijk instrumentarium om epidemieën tegen te gaan, stelde Martijntje Smits van de Vierde Golf. Voor deze wet bestaat dan ook geen noodzaak. “De bestaande Wpg is juist ingevoerd om infectieziekten beter te kunnen bestrijden.” Dat laat volgens Smits onverlet dat schade door een epidemie nooit helemaal kan worden voorkomen, “ook niet door collectieve vrijheidsbeperkende maatregelen”.

Het RIVM beweerde op 24 februari 2021 dat de werking van de avondklok in samenhang gezien moest worden met andere maatregelen, zoals bezoekbeperkingen. “Je kunt die twee niet los van elkaar zien”, zei voorman Jaap van Dissel. De Biomedische Rekenkamer wijst erop dat deze redenering van het effect van gezamenlijke maatregelen in de nieuwe wet terecht komt. Maar op die basis kan elke maatregel, hoe bizar ook, worden gerechtvaardigd, omdat geen enkele maatregel individueel wordt beoordeeld.

De Biomedische Rekenkamer voert al enige tijd een juridische strijd om de data boven water te krijgen waarop de regering haar beleid heeft gebaseerd. “Alle cruciale data worden al twee jaar achtergehouden”, zegt voorzitter Cyril Wentzel. “De onderbouwing van het beleid ontbreekt volledig.” Hij wijst er ook op dat al het onderzoeksgeld dat nu vrijkomt, bijvoorbeeld om de oversterfte te onderzoeken, wordt toebedeeld aan de wetenschappers die het beleid al die tijd hebben gesteund.