^DeAndereKrant

De gasprijzen in Europe en de rest van de wereld zijn dramatisch gestegen. Hoe komt dat? Rusland krijgt de schuld van de EU omdat dat land zijn exporten zou beperken. Een groep van 40 Europarlementariërs, met name uit Polen en de Baltische staten, hebben de Europese Commissie in september gemaand om iets te doen tegen “manipulatie van de gasprijs” door Gazprom. De Commissie heeft in oktober laten weten dat men een onderzoek in zal stellen naar misbruik van marktmacht.

De werkelijkheid zit echter iets ingewikkelder in elkaar. Om te beginnen is er weinig bewijs dat Gazprom zijn export beperkt. Het Russische staatsconcern heeft zijn uitvoer sterk opgevoerd, tot bijna-recordhoogte. Daarentegen heeft het Noorse Equinor, dat in Brussel alle lof krijgt, zijn export maar beperkt verhoogd. “Gazprom voldoet aan al zijn contractuele verplichtingen en stuurt meer gas naar Europa dan vóór de pandemie,” schrijft analist Joseph Murphy in het vakblad Gas in Transition. “Rusland krijgt de schuld omdat het een makkelijke zondebok is die ook nog 40% van de Europese gasmarkt in handen heeft,” zegt Ronald Smith, marktonderzoeker bij BCS Global Markets in Moskou.

Smith en Murphy wijzen erop dat de EU zelf jarenlang heeft aangestuurd op liberalisering van de gasmarkt. In het verleden sloot Gazprom langetermijncontracten met Europese afnemers tegen vaste prijzen die voor jaren werden vastgelegd. De EU heeft die structuur opengebroken om de concurrentie te bevorderen. Gazprom heeft vaak gewaarschuwd dat Europa hierdoor afhankelijk zou worden van de spotmarkten, die gepaard gaan met veel volatielere prijzen. “Op de spotmarkt kunnen prijzen heel laag zijn maar ook heel hoog oplopen,” zegt Laurent Ruseckas, gasanalist bij marktonderzoekers IHS Markit.

“Om nu aan te voeren dat Gazprom meer gas moet leveren komt erop neer dat de Russen verplicht zouden zijn om altijd hun export op te voeren als de prijzen laag zijn,” schrijft Murphy. “Terwijl als ze hun leveringen uitvoeren, ze van dezelfde beleidsmakers in Brussel het verwijt krijgen dat ze een monopolie proberen te verkrijgen.” De Europese Commissie heeft jarenlang anti-mededingingszaken gevoerd tegen Gazprom en het bedrijf gedwongen om zijn langetermijncontracten open te breken en via de Europese spotmarkten te gaan leveren.

De Europese Commissie heeft daarnaast jarenlang geprobeerd de Russische pijpleiding Nord Stream 2, die van Rusland via de Oostzee naar Duitsland loopt, tegen te houden. Nord Stream 2 is, ondanks alle tegenwerking, in september gereed gekomen, maar is nog niet in gebruik genomen omdat hij nog op certificering wacht door de Duitse autoriteiten.

Tegelijkertijd hebben de twee grootste gasproducenten van de EU, Nederland en het Verenigd Koninkrijk, hun gasproductie verregaand teruggeschroefd. Slochteren was jarenlang de grootste leverancier van aardgas in Europa, maar produceert nu nog maar een fractie van wat het ooit deed. Investeringen in Nederlandse gasproductie worden daarnaast gehinderd door de regels rondom stikstofuitstoot.

Europa heeft daarentegen veel geïnvesteerd in wind- en zonne-energie, maar de productie van windenergie was uitzonderlijk laag dit jaar. Omdat met name Duitsland zijn productie van kernenergie jaar na jaar verlaagt, en in veel landen kolencentrales werden gesloten, was meer gas nodig om elektriciteit te produceren. Het gevolg daarvan was dat de gasprijzen in de zomer relatief hoog waren, waardoor producenten minder prikkels hadden om hun ondergrondse wintervoorraden uit te breiden, zo schrijven de analisten. Volgens Smith moet Europa meer investeren in gascentrales als het zijn kolen- en kerncentrales wil sluiten, of het zal moeten kiezen voor een uitbreiding van kernenergie.

De Russische president Vladimir Poetin heeft onlangs aangegeven dat Moskou bereid is om Europa te helpen de huidige crisis te overwinnen. Het is echter niet duidelijk of Gazprom in staat is zijn productie uit te breiden. “Gazprom draait momenteel bijna op topcapaciteit,” stelt Smith. “Of ze in staat zijn om deze winter meer te leveren, zal sterk afhangen van het weer in Rusland. Een koude winter daar betekent dat er geen extra gas naar Europa kan gaan.”

De Europese Commissie wijst ondertussen alle kritiek op haar energiebeleid af. Volgens de Commissie is “te grote afhankelijkheid van invoer van olie en gas” de oorzaak van de crisis, en zijn meer investeringen in duurzame energie nodig om die afhankelijkheid te verminderen. “De transitie naar schone energie is de beste verzekeringspolis tegen prijsschokken in de toekomst,” zei de Commissie in een verklaring.