^DeAndereKrant

De Focusgroep is 2,5 jaar geleden begonnen als werkgroep van D66. Eerst met drie leden, later werden dat er zes. Met twee echte stikstof­experts, onder wie professor Johan Sanders, deskundige biobased economy, uit Wageningen. Hij heeft het stuk over de aanpassing van ons veevoer geschreven. Een jaar later hadden we ons eerste rapport af met oplossingen om uit de stikstofcrisis te komen.

Wij hebben het rapport in 2019 gemaakt en zouden het op een D66-congres aanbieden. Professor Erisman was uitgenodigd om te spreken en toen kwam corona. Het congres werd afgelast en wij hebben ons alternatieve plan nooit kunnen presenteren. Wij hebben wel met Tjeerd de Groot gesproken. Hij was toen nog vrij positief. Aanleiding om hem te spreken waren zijn uitspraken over het halveren van de veestapel en dat we over zouden moeten op kringlooplandbouw. Vanuit onze expertise zijn we het daar niet mee eens. Hij zei daar rekening mee te houden, maar deed dat zeer selectief. Wij hebben toen besloten door te gegaan als partijloze Focusgroep Stikstof. Ons rapport hebben we toen aan alle Tweede Kamer-commissieleden Landbouw en Natuur gezonden.

Ik werd aangesproken door een vertegenwoordiger van LTO (Landbouw en Tuinbouw Organisatie, de grootste ­ondernemersorganisatie in de landbouw – red.) hier op Texel. Zij vroegen mij hen te helpen. Volgens het RIVM komt 46 procent van het stikstofprobleem voort uit de landbouw. In die tabel stond ook dat er ammoniak uit de Noordzee komt. Dat is echt niet waar. Die ammoniak is er gewoon niet. Ik ben toen op bezoek geweest bij het RIVM en heb mijn oud-collega’s, de stikstofprofessoren Wim de Vries en Jan Willem Erisman, hierover opgezocht.

Ja. 79 procent van de lucht bestaat uit Stikstof (N2). Dat is ongevaarlijk en essentieel voor het leven op aarde in organische vorm. Bij de afbraak van stikstof door bacteriën in zoogdieren ontstaat urine en daarin zit ammoniak (NH3). Dat gaat de lucht in en slaat weer neer in bijvoorbeeld regen. Ammoniak komt uit de landbouw, maar ook uit een aantal fabrieken zoals bijvoorbeeld Tata Steel (staalproducent in IJmuiden – red.). Daarnaast hebben we NOx-uitstoot en die komt uit fossiele verbrandingsmotoren.

Men heeft besloten dat de stikstofdepositie (neerslag – red.) zo snel mogelijk moet halveren. De Focusgroep Stikstof ontkent niet dat er een stikstofprobleem is, maar het probleem is veel lokaler en zit anders in elkaar dan men claimt. De overheid gaat uit van cijfers van het RIVM, die aangeven waar en hoe die stikstof neerslaat. Men heeft daar het beleid op gebaseerd. De grote stikstofuitstoters moeten verdwijnen en dan denkt men over het uitkopen van grote boerderijen met veel koeien. In het denken wordt het stikstofprobleem uitgesmeerd over heel Nederland. Een simpele metafoor om het te duiden: het probleem is lokale chocoladevlokken, maar de overheid smeert het als een chocoladepasta over het hele land uit. Wat wij zeggen is veel meer maatwerk op de hectare, zowel aan de landbouwkant als aan de natuurkant.

Wat je zegt klopt. Wat er gebeurde is dat we rond 1980 die ‘zure regen’-problemen kregen, die de bossen zouden vernietigen. Stikstof en zwavel kregen daarvan de schuld. Zwavel uit diesel en stookolie hebben we er gelukkig gemakkelijk uit kunnen halen. Binnen enkele jaren waren we van de zure regen af. Ondertussen was men vanaf 1985 ook bezig met het terugdringen van ammoniak in de landbouw en dat heeft men met 50 procent teruggebracht. Een fantastische prestatie van de boeren. Alleen de laatste 10 jaar stagneert dat proces. De boeren krijgen daarvan de schuld.

In het begin niet, ik ben nogal naïef. Maar inmiddels wel. Er is bijvoorbeeld nogal wat gedoe over dat meneer Johan Remkes allerlei mensen uitnodigt, maar geen wetenschappers. Ik heb het gevoel dat er in het huidige coalitiebeleid meer meespeelt en dat er een aantal mensen is dat vindt dat wij de wereld alleen kunnen redden als wij stoppen met vlees eten. Een paar van die mensen zitten in de circuits die de agenda bepalen. Dat zijn politici, maar ook wetenschappers. Zij sturen vanuit hun eigen visie op de wereld.

Dat is niet mijn expertise, maar een privémening. Ik hou me bij de wetenschap. Ik heb het RIVM aangesproken op een fout, die 2,2 procent extra stikstofruimte, voor Texel zelfs 25 procent, zou scheppen. Het artikel dat ik daar over schreef kreeg ik in de media niet weggezet. De radio heeft mij zelfs afgezegd omdat het RIVM weigerde te komen.

Zeker. Ik zou daar, behalve mijzelf, nog wel een pijnlijk voorbeeld van kunnen geven, maar dat hou ik liever nog even buiten de publiciteit.

Ik werd in 1975 gevraagd of ik onderzoek wilde doen op Marioneiland naar de chemie en microbiologie van de stikstofcyclus. Marioneiland ligt 1600 kilometer van Zuid-Afrika, in de richting van Antarctica. Ik heb daar eerst een half jaar en later nog een jaar gezeten. De grote stikstofbron op dat eiland bestaat uit een pinguïnkolonie van een half miljoen. Die pinguïns zijn vis­eters, ofwel eiwiteters en in hun poep zit veel ammoniak. Er gaat 430 kilogram per dag de lucht in. Die ammoniak slaat aan de benedenwindse kant neer en tot op enkele honderden meters van de kolonie ontstaat veel grasvegetatie. Die neerslag veroorzaakt lokaal dus nieuwe natuur. Er is daar een laag gevormd van enkele honderden meters breed en 6 meter hoog. Uit onderzoek van de monsters die ik daar nam, bleek dat die onderste laag 6000 jaar oud was. 6000 jaar geleden streek die pinguïnkolonie daar na een vulkaanuitbarsting neer. Marioneiland is een geïsoleerde en ideale onderzoekslocatie. De conclusie is dat ammoniakuitstoot voornamelijk lokaal, dus dicht bij de bron neerslaat en dat geeft specifieke grasvegetatie. De rest van de ammoniak kan verwaaien tot 1000 kilometer van de bron.

Ja dat zeg ik. Ik denk dat het in Nederland met 100 tot 150 meter wel ophoudt. In praktijk krijg je in de houtwallen brandnetels en bramen en die vangen weer meer stikstof op, waardoor er een geconcentreerde ammoniakafvang ontstaat. Het is nog subtieler. De overheid leidt vanuit een model af waar de stikstofdepositie (neerslag) is en ook dat klopt niet. De natuur is helemaal niet dood en alle diversificatie is er wel degelijk, blijkt ook uit reacties van boswachters en natuuronderzoekers.

Een integrale visie. Wij hebben drie grote problemen: stikstof, water en het klimaat. De transitie van het klimaatprobleem door van fossiele energie naar duurzame energie te gaan, betekent ook het einde van de NOx-uitstoot. Je moet nu echt blijven bouwen, want de NOx-hoeveelheden stellen niets voor in het totale verhaal.

Dat advies komt in hoofdzaak van mijn collega Johan Sanders, mede-auteur van de rapporten. Hij heeft negen punten opgesteld. Kijken naar voedsel van de dieren, in de stallen kun je wat doen, maar ook die koeien-wc’tjes. Als je die urine scheidt van de poep, wordt die niet tot ammoniak. Die urine kun je weer tot kunstmest opwerken en dan is er niets aan de hand. De producent van de wc’tjes claimt 50 procent reductie door die scheiding. Dan heb je de uitstoot al gehalveerd. Klaar. Probleem opgelost.

Lijkt me een uitstekend idee. Dat helpt, maar je verplaatst de stikstof wel naar de weides en dat kun je gewoon doen. Weidegang is prima, maar je moet gezien het grondwater even goed kijken waar je precies het vee uitlaat.

Ik vind dat ontzettend onverstandig. Je getallen kloppen vast. Niettemin importeren we meer voedsel dan dat we exporteren. We importeren bijvoorbeeld al ons brood. Kringlooplandbouw is prima, maar gaat 17,5 miljoen mensen niet voeden. Het andere is het landschap. Ik woon op Texel. Als de boer weg is, wie onderhoudt dan het landschap? In het eerste plan moest 75 procent van de schapen in Texel weg. Dat was reden voor protest en om hier een vrije republiek Texel uit te roepen met een regering en een minister-president.

(Ironisch) Ik zei, maak mij maar minister van stikstof. Ze wilden mij ook als premier, dus dat werd ik toen ook.