^DeAndereKrant

In Oekraïne is hij een ­nationale ­bekendheid, niet in de laatste plaats vanwege een 23-delige serie die de nationale zender KRT TV wijdde aan zijn schokkende relaas over zijn ­ervaringen met de Oekraïense geheime dienst SBU. Ook Duitse, Franse en Italiaanse media wisten Yevhen Vasilkevich te vinden. Een Italiaanse filmmaker werkt zelfs aan een Engelstalige ­documentaire over hem, ­Confessions of a Spy. Maar ­uitgerekend in ­Nederland, waar hij op 13 ­november 2017 asiel ­aanvroeg, tonen de reguliere ­media geen ­enkele interesse. Naar ­eigen ­zeggen heeft hij alle landelijke ­kranten ­benaderd, maar kreeg hij geen ­enkele ­respons. Alleen de LHBT-gemeenschap in Nederland bood hem een ­luisterend oor. Zo ­verscheen hij in een Pride TV-special van de lokale ­Amsterdamse zender Salto en werd hij geïnterviewd door homo-tijdschrift Winq. Vasilkevich lijdt – naar eigen zeggen – aan een posttraumatische stressstoornis door alles wat hij in Oekraïne heeft meegemaakt.

Vasilkevich maakte in ­Oekraïne naam als journalist en activist, met de ­nadruk op dat eerste. Hij is één van de ­medeoprichters van ­Femen, een Oekraïense ­feministische ­protestgroep die bekend is van de demonstraties met topless ­vrouwen, vaak ook met ­bloemen in het haar. De Oekraïense ­regering ziet deze ­demonstraties als ondermijning van de staat en ­sommige ­deelnemers ­eraan zijn ­veroordeeld tot gevangenis­straffen. Ook was ­Vasilkevich betrokken bij de ­protesten van 2013 en 2014 op het Maidan-plein in Kiev, ­tegen de ­toenmalige regering van de pro-Russische president Viktor ­Yanukovich. Met eigen ogen zag hij daar hoe de aanvankelijk ­vreedzame ­protesten ontaardden in geweld, door ­toedoen van ­­ultranationalisten en ­groeperingen die met het ­nazisme dwepen. Yanukovich verhuisde vervolgens naar de stad Nikolaev en begon zich te wijden aan de journalistiek.

Op 7 juni 2015 veranderde alles voor hem. Het toenmalige hoofd van de Oekraïense geheime dienst SBU, Valentin Nalyvaichenko, maakte op die dag bekend dat er 47 activisten waren gearresteerd in Nikolaev. Die zouden er op uit zijn geweest een volksrepubliek te stichten. De groep werd gefinancierd vanuit Rusland en aangevoerd door een lokale journalist bij wie een handgranaat in zijn woning was aangetroffen, ­aldus Nalyvaichenko. De naam van de journalist: Yevhen Vasilkevich.

“Allemaal leugens”, reageert ­Vasilkevich. “Ik ben nooit ­betrokken geweest bij een separatistische ­beweging. En ik heb ook nooit een handgranaat in huis gehad. Ik ben er uiteindelijk ook nooit voor ­aangeklaagd door het Openbaar ­Ministerie van Oekraïne.”

Alle arrestanten werden dezelfde dag nog vrijgelaten, behalve Vasilkevich. Hij zou zijn geslagen en verkracht in een detentiecentrum van de SBU in Nikolaev. Een medegevangene werd voor zijn ogen vermoord. Diens keel werd doorgesneden. De bedoeling daarvan werd Vasilkevich meteen ook duidelijk gemaakt. “Mij zou hetzelfde overkomen, zeiden ze, of ze zouden mij beschuldigen van de moord, ­tenzij ik voor ze ging werken. Ze hadden iemand nodig met goede connecties in kringen van activisten en met talent voor journalistiek.”

Uit angst stemde hij toe. De SBU gaf hem als taak nepnieuws te ­verspreiden in de media. Alle ­moorden en andere misdaden die gepleegd werden onder ­auspiciën van de SBU moest hij toeschrijven aan Russische elementen. ­Breekpunt voor hem was de opdracht die hij kreeg om een ­parlementslid te ­vermoorden uit de van ­Moldavië ­afgescheiden en door Rusland ­gecontroleerde regio ­Transnistrië, Dmitry Soin. De ­reden voor de SBU om hem daarmee te ­belasten was dat Vasilkevich een goede ­bekende is van Soin en dat hij hem ­vertrouwde. De SBU stelde ­Vasilkevich ook een ­beloning in het vooruitzicht: als hij Soin had ­vermoord, dan zou de ­geheime dienst hem ­verder met rust laten. Met de hulp van ­gewetensvolle SBU-officieren, die niet konden ­leven met het ­wetteloze gedrag van hun collega’s, wist Vasilkevich te ontkomen naar Nederland. Hij ­meldde zich op 13 ­november 2017 bij de Immigratie- en Naturalisatie­dienst (IND) met “een koffer vol ­onweerlegbaar ­bewijs van de ­misdaden van de SBU, niet alleen tegen mij maar tegen het hele ­Oekraïense volk”.

Waar die koffer en ­documenten zich nu bevinden, weet hij niet. Enig ­vertrouwen dat de ­Nederlandse ­autoriteiten daar iets mee ­hebben gedaan, heeft hij niet langer. “­Europa heeft de Maidan-­protesten gesteund. Het sluit daarom de ogen voor ­­mensenrechtenschendingen in Oekraïne.” Het zou ook de ­reden zijn van het feit dat hij na ruim vier jaar in Nederland nog steeds geen ­permanente ­verblijfsstatus heeft. De IND zou er wat dat ­betreft een ­dubbele moraal op na houden. “­Russische ­asielzoekers krijgen vaak een ­positieve ­beschikking zonder dat de documenten die ze ­aandragen goed ­worden ­gecontroleerd.” ­Vasilkevich zegt hartelijk ­gelachen te hebben om een verhaal in de ­Volkskrant van journalist Huib ­Modderkolk over een ­Russisch stel dat asiel had ­aangevraagd in ­Nederland ­omdat het teveel zou ­hebben ­geweten over de ­MH17-ramp. “De Russische ­geheime dienst FSB zou de kat van deze mensen hebben vermoord om ze schrik aan te jagen? Een journalist die dat gelooft, kan ik niet serieus nemen.”

De IND besliste in eerste ­instantie negatief op de asielaanvraag van Vasilkevich. Tot de Russische ­inval beschouwde de dienst ­Oekraïne ­namelijk als een veilig land. Dit leidde tot een beroepszaak, ­waarbij de advocaat van ­Vasilkevich, Wil ­Eikelboom van Prakken ­d’Oliviera, niet alleen bestreed dat ­Oekraïne ­veilig was voor journalisten, ­activisten en LHBT’ers, maar ook trachtte aannemelijk te ­maken dat het verhaal van Vasilkevich op ­waarheid berust. Zo wees hij op het feit dat een voormalige ­officier van de SBU op de ­Oekraïense tv heeft ­bevestigd dat Vasilkevich ­verkracht is. Ook heeft het ­Oekraïense Openbaar ­Ministerie, dat een ­onderzoek had ingesteld naar de zaak, ­bevestigd dat zich een dode man heeft ­bevonden in de ruimte waar ­Vasilkevich verbleef ten tijde van zijn detentie, zij het dat die al ­eerder om het leven zou zijn ­gebracht door iemand anders. Dat laatste moet ernstig ­betwijfeld ­worden, zegt ­Eikelboom in een brief aan de Rechtbank Den Haag. Hij verwijst naar de ­Oekraïense ­mensenrechtenorganisatie IHRDC die in een rapport over de zaak ­ernstige twijfels heeft geuit over de aannames van het ­Openbaar ­Ministerie over de toedracht van de moord. De raadsman van ­Vasilkevich wijst verder op een interview in het Russische dagblad MK RU met ­Dmitry Soin, de politicus uit ­Transnistrië die de SBU zou hebben willen vermoorden. Soin bevestigt in dat interview dat Vasilkevich een ­bekende van hem is. Hij zegt ook geloof te hechten aan diens verhaal.

Op 30 december 2021 verlengde de IND Vasilkevich’s verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Vasilkevich toont zich strijdbaar: “Ik ga getuigen bij het Internationaal Strafhof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over schendingen van de mensenrechten in Oekraïne.”