“Gedragsbeïnvloeding door de overheid is fundamenteel ondemocratisch”
💨
Datum: 15 december 2021
Mens en Macht
Elze van Hamelen
Als één emotie het gevoel van de pandemie-periode het best omschrijft dan is dat angst. Auteur en filmmaker Laura Dodsworth schreef er een boek over: ‘A State of Fear: how the UK government weaponised fear during the Covid-19 pandemic’. Het boek wisselt interviews met experts af met persoonlijke verhalen van burgers.
Ze ontdekt hoe de Britse overheid en media tijdens de pandemie doelbewust gedragspsychologie hebben toegepast om burgers tot gehoorzaamheid te dwingen. Het is een toegankelijk geschreven, meeslepend boek. De Andere Krant interviewde Dodsworth over angst, manipulatie en over hoe we onszelf daartegen kunnen beschermen.
Wat bewoog je om dit boek te schrijven?
Het echt grote verhaal vorig jaar ging over angst. Over hoe het mogelijk was dat mensen bleven instemmen met de opgelegde maatregelen, die hun leven zó drastisch veranderden. Er werd ons verteld dat we ons huis niet mochten verlaten. Sommige mensen konden niet meer werken. We werden afgesloten van normale relaties met vrienden en familie. De overheid maakte zich zorgen dat burgers hier niet aan zouden meewerken. Daarom vroegen ze advies aan de SPI-B (Scientific Pandemic Influenza Group on Behaviors, een team van gedragspsychologen in dienst van de Britse overheid, red.). Een van de technieken die werd voorgesteld om gehoorzaamheid af te dwingen was het bewust angst aanjagen om conformiteit af te dwingen. Burgers snapten eigenlijk al vroeg in de pandemie dat de meesten van hen niet tot een risicogroep behoorden. De aanpak van de overheid was ervoor te zorgen dat iedereen het gevoel kreeg risico te lopen.
Ik denk dat iedereen zich angstig voelde. De een vanwege het virus, de andere vanwege de veranderingen in zijn leven of in de cultuur. Pandemieën komen en gaan. Menselijke psychologie blijft. Ik maakte me zorgen over hoe overheden angst inzetten met het doel meer controle te verkrijgen.
Na het lezen van je boek begon ik me af te vragen, gaat het overheidsbeleid nou alleen om het omgaan met een pandemie, of is het gewoon één groot sociaal conformiteitsexperiment, in de stijl van Milgram, Asch, of Stanford Prison? Hoe is het overheden gelukt om de vergaande conformiteit af te dwingen die we aantreffen?
In mijn boek geef ik veel voorbeelden. Eén daarvan is het dragen van mondkapjes. De SPI-B gedragspsychologen die ik interviewde vertelden me dat een van de belangrijkste redenen voor het invoeren van het masker het signaal is dat ze afgeven. Het geeft mensen het gevoel dat ze het samen doen en dat ze bij een groep te horen. Tegelijkertijd creëert het een gevoel van gevaar en van angst. Het houdt je alert, je blijft aan ziekte denken. Dat levert een heel krachtig psychologisch effect. Het is symbool geworden van het je onderwerpen aan de regels van de overheid en van geloof in de wetenschap. Het niet dragen ervan signaleert egoïsme, het je niets aantrekken van de mensen om je heen. De maskers staan symbool voor allerlei waarden die helemaal niets met de wetenschappelijke toepassing ervan te maken hebben. Weet je wat interessant is? De meest felle veroordeling van de inzet van gedragspsychologie door de overheid, komt niet van mij, maar van de experts die ik sprak.
In je boek bespreek je hoe na één keer extreem beleid zoals lockdowns te hebben opgevolgd, er een reflex ontstaat bij de bevolking, waardoor een lockdown ineens als een geaccepteerde oplossing gezien wordt voor verschillende problemen.
De juiste tijd voor het introduceren van noodmaatregelen is tijdens een noodsituatie. Het is duidelijk dat de reflex nu al bestaat. Op dit moment is er geen sprake van een noodsituatie en toch heeft het parlement weer met een grote meerderheid ingestemd met nieuwe maatregelen.
Ook komen er steeds meer artikelen langs over klimaat-lockdowns. De gedragspsychologen zien de huidige tijd blijkbaar als een kans omdat we nu ‘kneedbaar’ zijn.
Je geeft ook aanbevelingen over hoe we onszelf tegen deze manipulatie kunnen weren.
Eigenlijk moeten we ons laten inenten tegen angst. Hoe meer je bekend bent met de manipulatiemethoden die ik in mijn boek beschrijf, hoe sneller je ze in de praktijk herkent. Net als met een truc van een goochelaar. Zodra je het ziet is de magie weg. Het helpt om meerdere bronnen te lezen. Maar ik weet ook dat het lastig is voor mensen om buiten hun echokamer te kijken.
Werkt demonstreren nog wel als de overheid manipulatie op deze schaal toepast?
Het op deze manier inzetten van gedragswetenschappen is fundamenteel ondemocratisch. Aan de pandemie komt uiteindelijk een keer een eind. Maar wat is er dan nog over? Ik denk dat het heel belangrijk is dat we ons gaan richten op een stip op de horizon. Wat voor een samenleving willen we dan? Hoe verhouden we ons dan tot de overheid? Wat willen we dan? Vrijheid, democratie en cultuur – verliezen we onze waarden niet uit het oog door neurotisch te reageren en geobsedeerd te zijn door een virus?
Eerlijk gezegd ben ik boos over de schade die de gedragswetenschappen en de propaganda teweeg hebben gebracht door mensen overheidsdictaten te laten volgen. Want dat zijn het, dictaten. Het woord gedragswetenschappen zegt het al, het gaat om gedrag. Het gaat niet om hoe je je voelt. Het gaat om wat zij willen dat jij doet. Binnen de aangegeven lijnen lopen. Je moet je booster op tijd komen halen. Je moet een aantal dagen binnenblijven als de overheid het zegt. Ze vertrouwen niet op je hoedanigheid als invoelend individu, die in staat is verantwoordelijke keuzes te maken. Ze denken niet aan de impact die dit op mensen heeft – aan de psychologische marteling en de effecten op de mentale gezondheid. Niemand heeft daar een impact assessment, [effectbeoordeling red.] van gemaakt.
Als deze technieken van het aanjagen van angst, schaamte en schuld in een laboratorium waren ingezet, zou ieder van ons een toestemmingsformulier hebben moeten ondertekenen. Er zou een ethische evaluatie hebben plaatsgevonden en we zouden het lab niet hebben mogen verlaten tot we ons weer goed voelden. Alle ethiek ging het raam uit terwijl de technieken werden toegepast in het echte leven en op hele populaties.
Wil je meer weten?
Wil je meer weten?
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.