^DeAndereKrant

“Bellingcat is een onafhankelijk collectief van onderzoekers en burgerjournalisten die zich verenigd weten door een passie voor ‘open source’ onderzoek”, zo omschrijft Bellingcat zich op haar website (vertaald uit het Engels). ‘Open source’ wil zeggen dat ze gebruik zeggen te maken van open bronnen op het internet, en dus niet van specifieke bronnen zoals overheidsfunctionarissen. De term ‘burgerjournalisten’ duidt op vrijwilligers die niet binnen een media-organisatie werkzaam zijn. ‘Onafhankelijk’ spreekt voor zich.

Kloppen deze kwalificaties? Zeker is dat Bellingcat zichzelf op deze manier met succes in de markt heeft weten te zetten. In de media worden de onafhankelijkheid en het idealisme van Bellingcat constant benadrukt. “Het prijswinnende onderzoekscollectief Bellingcat”, zo omschrijft de NOS de organisatie. “Met gevaar voor eigen leven schieten Bellingcat-onderzoekers gaten in Russische propaganda”, schrijft De Limburger. “Hoe Bellingcat onderzoek doet met het ‘grootste intelligence-netwerk’ ooit”, meldt een andere publicatie.

Maar wie wat beter kijkt, ziet al snel dat Bellingcat geen club is van ‘onafhankelijke burgerjournalisten’. De directieleden, zoals oprichter Eliot Higgins, verdienen meer dan een ton per jaar, zo meldt het jaarverslag van 2022. De inkomsten van Bellingcat bedroegen 3,6 miljoen euro in 2022, waarvan ruim 1 miljoen euro van anonieme private donateurs. Bellingcat ontving daarnaast geld van de EU, om te assisteren bij de uitvoering van de Digital Services Act waarmee de Europese Commissie sinds augustus 2023 sociale media platforms censureert, en van de National Endowment for Democracy (NED), die Bellingcat al vanaf haar oprichting steunt. De NED is in 1983 opgericht door toenmalig president Ronald Reagan om ‘vrijheid en democratie’ in de wereld te bevorderen. Het is een erkend verlengstuk van de Amerikaanse overheid, die daarmee haar ‘soft power’ in de wereld probeert te laten gelden. Cynici omschrijven de NED simpelweg als een ‘frontorganisatie’ van de geheime dienst CIA. Medeoprichter van de NED, Allen Weinstein, verklaarde in The Washington Post van 22 september 1991: “Veel van wat we vandaag doen, werd 25 jaar geleden nog heimelijk gedaan door de CIA”.

Bellingcat, opgericht als een vennootschap (limited, Ltd. – red.) door de Brit Eliot Higgins op 15 juli 2014, twee dagen voordat de MH17-ramp plaatsvond, is sinds 2018 gevestigd in Nederland, als stichting. Het ontving voor de opening van zijn kantoor hier een half miljoen euro van de Postcodeloterij, die in 2020 en 2021 nog eens een miljoen doneerde aan Bellingcat. Volgens de Nederlandse wet moet de Postcodeloterij aan ‘goede doelen’ doneren.

Inhoudelijk maakt Bellingcat ook geen neutrale indruk. Haar publicaties staan vrijwel geheel in het teken van kritiek op Rusland. Zo publiceerde Bellingcat gedurende het Syrische conflict een aantal artikelen waarin de – door Rusland gesteunde – ­Syrische regering de schuld kreeg van aanvallen met chemische wapens, meestal binnen enkele uren nadat ze plaatsvonden. Volgens onderzoeksjournalist Kit Klarenberg van de Grayzone waren deze conclusies “zonder uitzondering gebaseerd op materiaal dat aan Bellingcat beschikbaar was gesteld door Britse inlichtingendiensten”. Een voorbeeld is het incident in Douma in 2018, waarvoor Bellingcat onmiddellijk Syrië als dader aanwees, terwijl klokkenluiders van de OPCW (Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens) later aangaven dat het incident in scène was gezet.

In het MH17-dossier werkte Bellingcat regelmatig samen met de Nederlandse overheid. Uit de MH17-strafzaak die van 2020 tot en met 2022 werd gevoerd bij de Rechtbank Den Haag, bleek dat Bellingcat meermaals gevraagd en ongevraagd eigen bevindingen deelde met de Nederlandse leiding van het internationale team van justitie en politie dat het strafrechtelijk onderzoek leidde naar verdachten in de MH17-strafzaak.

De banden die Bellingcat onderhoudt met overheidsinstanties van Navo-landen worden nauwelijks verhuld, ook al lees je er nooit iets over in de media. Zo was oprichter Higgins van 2015 tot en met 2019 verbonden aan de Atlantic Council, een erkende Navo-lobbyclub. Opmerkelijk is ook de aanstelling in juli 2023 van Sander van Luik als een van de twee leden van de Raad van Toezicht van Bellingcat. Van Luik werkt als programmamanager bij TNO, een organisatie die nauw verweven is met de Nederlandse overheid en het defensieapparaat, en is kort geleden gepensioneerd als officier. Zijn laatste banen bij Defensie waren Project Lead bij de Defensie Materieel Organisatie (2020-januari 2023), waar hij zich bezighield met ‘creating a 21st century Naval Mine Warfare capability’ en Deputy Commander & Chief of Staff Defensie Cyber Commando, zo blijkt uit zijn Linkedin-profiel.

Op Linkedin toont Van Luik zich een ijzervreter (“gemotiveerd door het streven naar een vrije en rechtvaardige maatschappij”, “ik zeg waar het op staat, tegen wie dan ook”, “ik sta bekend als scherp en kritisch”, “mensen vertellen me dat ik lef heb, en ook enige humor”), met een uitgesproken internationalistische kijk op de wereld. Hij heeft een hekel aan Donald Trump en schroomt niet om ‘nationalist’ Geert Wilders af te serveren na diens verkiezingsoverwinning. Zijn commentaar: “Een week en een verkiezingsuitslag later is des te duidelijker wat een gebrek aan internationaal perspectief kan doen. Heeft men werkelijk beseft dat Wilders Poetin ook na de invasie van Oekraïne en zijn moord op 200 Nederlanders is blijven steunen, een Nexit wil, de gulden terug wil, de krijgsmacht alleen wil inzetten voor grensbewaking en dus denkt dat de Navo ons wel om niet zal beschermen, Oekraïne niet langer wil steunen tegen Rusland, onderwijs, politie en zorg wil bemensen zonder immigranten, denkt dat NL voldoende olie en gas uit de Noordzee kan halen (maar geen windenergie) om de behoefte te dekken, Turkije uit de Navo wil, moeiteloos Russische propaganda en onwaarheden opdist, denkt dat lidmaatschap van de EU geld kost in plaats van oplevert en inflatie alleen in Nederland hoog is, kortom, doet alsof dit land een maan van ­Jupiter is in plaats van ingebed in een complexe wereld waarin de grote problemen alleen internationaal kunnen worden aangepakt?”

Van Luik, die zich bij TNO nog steeds bezighoudt met defensieactiviteiten, met name op zee, schrijft op Linked­in ook over de aanslag op de Nord Stream 2 pijpleiding in september 2022. “De wereld werd een jaar geleden wakker geschud”, schrijft hij een jaar na de aanslag. “De aanslagen op Nord Stream maakten duidelijk dat infrastructuur op onze zeebodem kwetsbaar is. En van vitaal belang. We beseften dat Nederland ineens twee keer zo groot is: de helft ervan zien we echter niet – wat daar onder de golven gebeurt, weten we niet. Nog niet. Door intensieve samenwerking, civiel en militair, nationaal en internationaal gaat daar snel verandering in komen. hashtag#TNO en hashtag#Defensie gaan daarin voorop.” Hij toont een filmpje van TNO waar onder andere op valt te lezen: “Russen willen energievoorzieningen Nederland saboteren.” Dat inmiddels algemeen is aanvaard dat Rusland niet achter de aanslag zit, vermeldt Van Luik niet.

Voor een groepje ‘burgerjournalisten’ heeft Bellingcat dus wel erg goede connecties met de overheid. Dat geldt niet alleen voor iemand als Van Luik. Zo presenteert Chantal Verkroost zich op Linkedin als ‘Fundraising Coordinator at Bellingcat’. In een artikel op de site van Bellingcat uit 2020 wordt zij omschreven als “a Bellingcat staffer working in the Netherlands”. Verkroost verdient in het dagelijks leven haar geld bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, waar inlichtingendienst NCTV onder valt. Daar werkt ze sinds december 2021.