^DeAndereKrant

Gary Sidley werkte jarenlang als klinisch psycholoog voor de Britse National Health Service. Sinds zijn vervroegde pensioen in 2013 zet hij zich als vrijwilliger in voor verbeteringen in de geestelijke gezondheidszorg. Sinds 2020 maakt hij zich met andere psychologen, artsen, wetenschappers en economen in het Health Advisory & Recovery Team (HART) hard voor een open debat over het coronabeleid. Met veertig andere psychologen heeft hij het Britse parlement en de beroepsvereniging British Psychological Society aangeschreven met het verzoek om een grootschalig onderzoek en publiek debat over het onethische gebruik van inzichten uit de gedragswetenschappen. Sidley deelt zijn inzichten op zijn blog Coronababble coronababble.com

Wat zijn nudges, en waarom zijn ze volgens jou, en je collega’s onethisch?

Nudges zijn psychologische technieken om mensen te overtuigen. Ze zijn gericht op onbewuste gewaarwording. Ze zijn verborgen, daardoor worden mensen beïnvloed zonder dat ze het doorhebben. Dat kan omdat een groot deel van ons gedrag en keuzes via een automatische piloot verloopt. Ze zijn op drie manieren toegepast, allemaal ethisch dubieus. Ten eerste, het bewust aanjagen van angst. In het jargon van gedragswetenschappers zijn dit ‘affect-nudgesʼ. Het komt erop neer dat een angstige populatie heel gehoorzaam is. Ten tweede zijn er de ‘ego-nudgesʼ, die gebruik maken van het feit dat we graag een positief zelfbeeld hebben, het idee dat we nette mensen zijn. De nudges gaven het beeld dat degene die de regels volgden ‘goed’ en deugdzaam zijn, en degenen die niet meedoen slecht. De derde reden is ‘normatieve druk’. Het gevoel een minderheid te zijn is voor mensen heel oncomfortabel. Normatieve nudges richten zich op groepsdruk. Bijvoorbeeld door te suggereren dat degenen die zich niet laten vaccineren op een of andere manier afwijkend zijn. Samen zorgen de ‘affect’-, ‘ego’-, en ‘normatieve’ nudges voor angst, schaamte en het creëren van zondebokken.

Ik stel ethische vragen over de methoden, de doelen, de transparantie waarmee kennis uit de gedragswetenschappen is ingezet. Past dat in een democratie, in een beschaafde samenleving, om angst en psychologische stress aan te wakkeren om mensen ‘het juiste’ te laten doen voor het ‘algemene belang’? Dat zijn nogal sinistere redenen die telkens worden gegeven door de staat om nudges goed te praten. Daarnaast hebben nudges natuurlijk onbedoelde gevolgen. Wanneer je angst, schaamte en groepsdruk inzet, resulteert dit in geestelijke gezondheidsproblemen. De nudges hebben zeker bijgedragen aan de oversterfte die niet aan Covid te wijden is. Mensen durfden niet naar het ziekenhuis te gaan, er zijn bejaarden aan eenzaamheid overleden, omdat familie te bang was hen te bezoeken. Daarnaast werden ongevaccineerden echt zwartgemaakt, waardoor ze een aparte groep zijn gaan vormen, die bijna buiten de samenleving staat.

Verder zijn er ethische kanttekeningen te plaatsen bij de doelen waarvoor de nudges worden ingezet. Moeten we deze technieken gebruiken om mensen te overtuigen om maatregelen te volgen die niet getest zijn en die niet op wetenschappelijk bewijs berusten? Voor de lente van 2020 zijn er nog nooit lockdowns ingesteld om de publieke gezondheid te beschermen, en gezonde mensen binnen op te sluiten, scholen te sluiten, enzovoort. Er was discussie, er speelden nog veel vragen. Ik denk dat mensen de toepassing van deze technieken veel eerder zouden accepteren wanneer het doel bijvoorbeeld is om gewelddadige misdaad terug te dringen.

Nudges worden nu ook ingezet voor agenda’s als de ‘inclusieve’ samenleving, klimaatverandering en digitalisering. Het is dan bijna niet meer mogelijk een discussie aan te gaan over die onderwerpen, want de overheid heeft al besloten wat ‘het juiste’ is.

Precies. Bij klimaat gaan ze uit van een wetenschappelijke consensus, en er worden heel veel nudges op dit onderwerp ingezet. Onlangs werd bekend dat de zender Sky TV samenwerkt met de gedragsexperts uit het Behavioral Insights Team (BIT, een door de Britse overheid opgezette onderneming die wereldwijd ambtenaren traint in het toepassen van gedragswetenschappen - red.). Ze lieten trots weten dat elk tv-programma, maakt niet uit of het comedy, drama, een documentaire of nieuws is, onderliggende boodschappen zou uitzenden om CO2-neutraal te worden.

Dat brengt ons bij de derde ethische kanttekening bij de inzet van nudges: transparantie. De boodschappen richten zich altijd op onbewuste gewaarwording. Dat wijkt sterk af van traditionele overheidsbeïnvloeding, die gericht was op het geven informatie en rationeel en bewust verwerken daarvan. Tot slot zijn er grote ethische vragen over informed consent, bewuste instemming. De hoeksteen van de psychologische en medische praktijk, of het nu gaat om psychologische technieken of medische interventies, is dat je niets oplegt aan een individu zonder toestemming te vragen. Je geeft alle informatie, de voordelen, de nadelen, en je vraagt: wil je dit aangaan of niet?

Voor ethische medische experimenten zijn de Neurenberg-principes ontwikkeld. Bestaan die ook voor sociale experimenten? Zoals het Stanford Prison Experiment van Philip Zimbardo in 1971. Dat liep binnen een week uit de hand en werd na extern ingrijpen stopgezet. Heeft dat niet tot ethische richtlijnen geleid?

In het VK hebben we de Psychological Society, een beroepsvereniging die toeziet op de ethische uitvoering van psychologie. We hebben hen aangeschreven over onze eerdergenoemde ethische kanttekeningen, en zij gaven aan dat er geen ethische problemen zijn bij het gebruik van nudges tijdens corona omdat deze in verhouding waren tot het risico van het virus. Dat is mijns inziens een dubieuze aanname. Sommige van de psychologen en gedragswetenschappers die de overheid adviseren, zitten ook in de Psychological Society. Dus waarschijnlijk zijn ze niet helemaal onpartijdig.

Ik geloof dat het publiek het recht heeft om te weten dat ze voortdurend onbewust beïnvloed worden op een heel scala van onderwerpen – van publieke gezondheid, tot klimaat en meer. Die beïnvloeding is niet zonder gevolgen. Bijvoorbeeld, onlangs kwam er hier een schandaal naar buiten. De overheid had een hele set aan nudges ingezet die druk zetten op ondernemers om schulden terug te betalen. Negen van de doelwitten pleegden zelfmoord. Tijdens het onderzoek naar de campagne werden de zelfmoorden in verband gebracht met het inzetten van kennis uit de gedragswetenschappen.

Dat zijn nogal extreme onbedoelde bij-effecten. Zie je die ook terug bij de corona-nudges?

De cijfers over zelfmoorden zijn nog niet binnen. Maar wat ik hoor van mijn collega’s in de klinische praktijk, is dat er een duidelijke stijging is van mensen met psychische problemen, zoals angsten, depressie, zelfmoordneigingen, en eetproblemen.

Wie is verantwoordelijk voor die onbedoelde bij-effecten? Mensen zijn onbewust, door het sturen naar specifieke opties en het elimineren van alternatieve keuzes, naar bepaald gedrag gestuurd door gedragswetenschappers. Als hun gedrag niet uit een bewuste keuze voortkwam, wie is er dan verantwoordelijk? De gemanipuleerde individuen of de manipulerende gedragswetenschappers?

Dat is een belangrijke vraag, want nudges gaan voorbij aan individuele verantwoordelijkheid. In een democratie zou de staat ons informatie moeten geven en ons zelf onze keuzes moeten laten maken. Zolang we geen misdaden begaan, is er verder niets nodig. De nudges zijn paternalistisch en infantiliserend. Het haalt vrije keuze weg bij het individu en zegt “de Staat weet het ʼt beste”. Volgens mij zou de staat grenzen moeten bewaken en zorgen voor een sociaal vangnet. Maar verder moet de inmenging van de staat in het leven van burgers beperkt zijn. Ik had nooit verwacht ooit censuur en beïnvloeding te zien in de mate waarop dat nu in de media en ook in de wetenschap plaatsvindt. Daarom is het echt belangrijk dat we blootleggen wat hier aan de hand is, hoe breed de gedragsmanipulatie wordt toegepast en wordt uitgebreid. Voor de staat komt dit goed uit, want het geeft ze meer controle. Een transparant publiek debat over het grootschalige gebruik van nudges is daarom hoognodig.