^DeAndereKrant

Jaap Hanekamp, universitair hoofddocent chemie en wetenschapsfilosofie aan University College Roosevelt in Middelburg en toegevoegd hoogleraar aan de University of Massachusetts Amherst, is al jaren de belangrijkste wetenschappelijke criticus van het Nederlandse stikstofbeleid. Hij was in de jaren ’90 een van de oprichters van de Stichting Heidelberg Appeal Nederland, een groep hoogleraren die kritisch waren over het milieubeleid. Dat ging destijds vooral om de zure regen en de ammoniakuitstoot. Hanekamp had zich volledig gestort op de regelgeving die destijds over de landbouw werd uitgestort, maar tot zijn stomme verbazing verdween het onderwerp van de ene dag op de andere van de beleidsradar.

Nu draait alles om stikstof, maar ook dat beleid kent een lange geschiedenis. In een recent gesprek op videokanaal Café Weltschmerz met een andere luis in de pels van het milieubeleid, wetenschapsjournalist Marcel Crok, legt Hanekamp uit hoe de stikstofnormen – de zogeheten kritische depositiewaarden (KDW’s) tot stand zijn gekomen – en waarom ze volgens hem helemaal niet gebruikt zouden mogen worden.

Nederland heeft 162 Natura 2000 gebieden aangemeld in Brussel, vertelt Hanekamp. Voor elk van die gebiedjes – bos, veengebied, heide, water, duinen, enzovoort – is een KDW vastgesteld, uitgedrukt in een maximum hoeveelheid kilogram stikstof per hectare per jaar dat op dat gebied mag neerslaan. Die normen zijn al in 1988 opgetuigd tijdens een Noors milieucongres. “Ik heb het originele rapport nog weten te achterhalen”, stelt Hanekamp.

Waar zijn de cijfers op gebaseerd? Hanekamp: “Als je kijkt naar de definitie die wordt gehanteerd, zitten we meteen al in de problemen. Want wat deden deze ecologen? Ze beregenden een klein stukje natuur, van 1 bij 1 meter, of zelfs nog kleiner, 10 bij 10 centimeter, met stikstof opgelost in water. Dan stelden ze vast dat bij een bepaalde hoeveelheid ‘het risico toeneemt’. Welk risico? Over welk tijdspad? Dat is subjectief. Het hangt af van welk eindpunt je kiest en wat voor criteria je aanlegt. Bladval? Biodiversiteit? Groei? Wat is dan precies schade gezien de verschillende eindpunten? Als iets harder groeit, is dat schade?”

Van critici van het stikstofbeleid wordt vaak gezegd dat ze het stikstofprobleem ‘ontkennen’, maar Hanekamp maakt duidelijk dat ‘het probleem’ niet helder is gedefinieerd. Daarnaast vindt hij het onacceptabel dat de beleidsmakers uitgaan van één getal. “Er zitten geen onzekerheidsmarges in, geen bandbreedtes. Als wetenschapper snap ik hier niets van. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iets op deze manier is geregeld.”

Waar het op neerkomt, zegt Hanekamp, is dat natuurbeheer in Nederland nu simpelweg gelijk is gesteld aan stikstofbelasting. “We hebben in Nederland besloten dat natuur hetzelfde is als stikstof. Dat is onzinnig. Ecosystemen worden op tal van manieren beïnvloed. Stikstof is daar slechts één van. Beheer is van wezenlijk belang. Grondwaterstand, klimaat, hoe het land wordt gebruikt, recreatie, CO2, ga zo maar door. Waarom alles ophangen aan stikstof? Duitsland doet dat niet. In een van mijn blog-posts laat ik zien dat in Nederland de heide rood kleurt, en in Duitsland groen, terwijl het gaat om hetzelfde type, hetzelfde soort locatie. Natuurlijk heeft stikstof invloed op ecosystemen. Boeren gebruiken het niet voor niks. De vraag is, hoe belangrijk is stikstof in het hele spectrum van factoren dat de natuur beïnvloedt.”

Wat Hanekamp verder verbijsterend vindt, is dat er aan het stikstofbeleid geen enkele brede maatschappelijke kosten-batenanalyse is gekoppeld. “Ik heb veel ervaring in de voedsel­veiligheid. Daar wordt standaard gekeken of een norm haalbaar is. Je wilt niet de voedselproductie onmogelijk maken vanwege je veiligheidsnormen. Het bizarre is dat de stikstof-KDW’s hier nooit aan onderworpen zijn geweest. Men heeft de KDW’s zonder kosten-batenanalyse in de wet gezet. Er is helemaal niet gekeken naar de kosten van het beleid. Onvoorstelbaar. Ik ben hier nog iedere dag verbaasd over.”

In december 2020 heeft de Tweede Kamer nog een motie aangenomen van kamerleden Geurts (CDA) en Harbers (VVD) waarin de regering werd gevraagd om een kosten-batenanalyse, stelt Hanekamp. “Maar daar is niets mee gedaan.”

Hij vertelt dat wetenschapsjournalist Geesje Rotgers van stichting Agrifact heeft uitgerekend dat als je alle landbouw uit Nederland weghaalt, nog steeds 70 procent van de KDW’s onhaalbaar is. “Dat krijg je als je beleid op deze manier vorm geeft. Stikstofdepositie is een normale bijwerking van de landbouw. Het is onvermijdelijk, of je nou hier landbouw bedrijft of elders in de wereld. We kunnen de uitstoot optimaliseren, maar we kunnen het niet vermijden. Moeten we de landbouw dan maar beëindigen? Dan wordt het ergens anders gedaan.”

Hanekamp noemde het stikstofbeleid in een eerder interview met De Andere Krant “kansloos, nutteloos, kostbaar – waanzin.” Dat zijn stevige woorden, erkent hij. “Ze zijn gebaseerd op mijn constatering dat het beleid in Nederland natuur gelijk stelt aan stikstof. We gaan nu 30 miljard euro hieraan besteden, maar je weet nu al dat de resultaten hiervan onzichtbaar zullen zijn. Mijn gewezen pleegkinderen kunnen de touwtjes amper aan elkaar knopen. Dan gooien we zoveel geld weg.”

Als de boeren worden weggejaagd, zal dat voor de natuur uiteindelijk niets uitmaken, zegt Hanekamp. “Het enige resultaat is dat wij dan aan economische kracht verliezen en dat de voedselproductie in de wereld achteruit gaat. Op alle fronten verliezen we dus.” 