^DeAndereKrant

Cijfers vermorzelen mensen. En de Nederlandse overheid heeft haar deuntje hierin uit volle borst meegezongen. Dat is een van de conclusies van Ronald Meester, hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening aan de VU Amsterdam, in het pas verschenen boek dat hij samen schreef met collega Marc Jacobs. In Van aardbeving tot zoönose, kijken Meester en Jacobs kritisch naar het gebruik door beleidsmakers van cijfers en vooral wiskundige modellen. Het boek wemelt van de voorbeelden waar het gebruik van modellen leidde tot misstanden: bij corona, de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade in Groningen en de zogenoemde stikstofcrisis. “We hebben gezien dat je zo ongeveer álles kunt onderbouwen wat je wilt, als je de modellen maar op een voor jou geschikte manier construeert.”

“Een model is daarom voor ons het begin van een gesprek en zeker niet het eindpunt”, zegt Meester, “en in het boek werken we die gedachte in detail uit. Gewone mensen raken nu door modellen in de knel en zijn bovendien nauwelijks in staat zich er tegen te verweren. Ik merk dat ook in de praktijk. Zo ben ik betrokken geraakt bij de komst van een windmolenpark in Gelderland. Bewoners hebben hun zorgen over mogelijke geluidsoverlast door het windpark en krijgen dan te maken met (geruststellende) modeluitkomsten over dat geluid. Nu schrik ik niet snel ergens meer van, maar deze modellering had geen enkele zinvolle relatie tot de realiteit. Hoe kunnen gewone mensen hier tegenop?”

“We moeten af van die cijfertjescultuur. In de kern heeft het te maken met ons doorgeschoten maakbaarheidsdenken, het idee dat alles is te beheersen. Daarnaast is het voor beleidsmakers zeer verleidelijk om zich achter een model te kunnen verschuilen en zo de verantwoordelijkheid af te kunnen schuiven. Maar ik ben er van overtuigd dat de ingeslagen weg onherroepelijk dood loopt en dat de wal het schip zal gaan keren. Anders drijven we steeds meer af richting een overheid die totalitaire trekjes vertoont.”

Wanneer we het keerpunt bereiken, is echter de vraag. Want erg veel verandering ziet Meester voorlopig nog niet. “Neem nu de modellen die worden gebruikt in de stikstofkwestie. Die zijn nog veel beroerder dan de modellering van het RIVM in de coronacrisis. Stikstof is corona in het kwadraat! En weer geldt: zo ga je niet met mensen, in dit geval vooral de boeren, om. Zelfs als je ervan overtuigd bent dat er iets moet gebeuren aan de uitstoot van stikstof in Nederland.”

Meester en Jacobs hebben in het boek kritiek op alle grote spelers: overheid, wetenschap, rechtspraak en niet te vergeten de media. “Het belangrijkste blijft natuurlijk het falen van de politiek, waarbij ik nog even in het midden laat of dat falen nu vooral komt door onkunde of dat er moedwillig een bepaalde kant op wordt gestuurd. Ik ben inmiddels gehoord in een commissie die de Parlementaire Enquête over het coronabeleid, later dit jaar, voorbereidt. Daar heb ik een position paper voor geschreven. Ik had de indruk dat er in ieder geval aandachtig geluisterd werd naar onze analyse. We gaan zien of er daadwerkelijk iets mee gebeurt...”

“Naast de politici, vind ik het gebrek aan tegengeluid vanuit de wetenschap zeer ontnuchterend. Veel wetenschappers zouden, zeker op het gebied van modellen, echt beter moeten weten. Heel veel wetenschappers lijkt het gewoon niet zo erg te interesseren. Mede door de verregaande specialisatie en de voortdurende druk om te moeten publiceren, zijn veel wetenschappers geneigd om zich alleen met hun eigen hoekje bezig te houden en niet over de grenzen van hun vakgebiedje heen te kijken. En dan hebben we nog de journalistiek. De kwaliteit van de wetenschapsjournalistiek is doorgaans ronduit erbarmelijk, ook in de zogenoemde kwaliteitskranten, met Maarten Keulemans van De Volkskrant als duidelijkste exponent. Hij heeft er in de coronacrisis voor gekozen als woordvoerder van het beleid te fungeren in plaats van kritisch te zijn. Ik begrijp werkelijk niet hoe dat kan en dat zijn redactie dat accepteert.”

Meester is in de coronatijd uitgegroeid tot een van de prominente vertegenwoordigers van het tegengeluid. “Laat ik voorop stellen dat ik daar nooit naar op zoek ben geweest. Ik ben eigenlijk een boegbeeld tegen wil en dank. Maar door de afgelopen tijd ben ik wel gesterkt in die rol en heb ik ook besloten daar zeker mee door te gaan, denk ook aan het onderwerp oversterfte. Mensen zoals ik, zijn blijkbaar nodig.”

“Ik ben de laatste jaren vaak benaderd door mensen, met vaak heel persoonlijke verhalen. Mensen die in de knel waren gekomen, bijvoorbeeld door de coronamaatregelen. Hun verhalen hebben me soms diep geraakt en hebben soms ook geleid tot nieuwe vriendschappen.”

“Ik ga wel wat dingen anders doen. Een van de beslissingen is niet meer in allerlei besturen te gaan zitten. Het is gebleken dat je daarin niet vrij kunt bewegen. En in mijn wetenschappelijke werk wil ik me meer gaan richten op het schrijven van boeken en minder op publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Daar zit je immers vast aan het systeem van peer review, dat in mijn ogen vooral is verworden tot een censuurmiddel. Op deze manier zal ik me nog onafhankelijker kunnen opstellen, als mens en als wetenschapper. Daar komt bij dat ik bijna 60 ben en mij daarom ­gemakkelijker kan uitspreken dan veel collega’s.”

Een van de belangrijkste onderwerpen waarbij Meester die onafhankelijkheid probeert te tonen, is oversterfte. Maar dat roept nogal wat weerstand op. Recent werd een onderzoeksvoorstel van Meester en Jacobs naar een mogelijk verband tussen oversterfte en vaccinaties, op onduidelijke gronden afgewezen. Elf andere onderzoeken naar de oorzaken van de oversterfte, waarin vaccinatie niet werd meegenomen als mogelijke factor, werden in hetzelfde programma wél gehonoreerd. “We wilden een zogenoemde meta-analyse uitvoeren naar het mogelijke verband tussen vaccinatie en oversterfte. Daarbij kijk je naar informatie uit allerlei bronnen, ook buiten de wetenschappelijke literatuur. Dat moet helaas wel op die manier, want ik heb de hoop dat we de juiste data nog van het RIVM krijgen, inmiddels wel opgegeven. Maar ik ben ervan overtuigd dat we ook zonder die RIVM-data enkele conclusies kunnen trekken.”

“Het voorstel is dus afgewezen. Ik denk erover na hoe ik het onderzoek alsnog uit kan voeren. Het zal dan misschien maar via crowdfunding moeten. Ik kom daar wellicht binnenkort dus op terug.”

“Binnen een christendemocratische omgeving hoort sowieso geen enkel mens uit de gemeenschap verstoten te worden,” schrijft Ronald Meester in het onlangs verschenen rapport, ‘Leren van Corona’, van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA. Het is een opmerkelijk kritisch rapport over het coronabeleid, waarin onder meer wetenschappers als Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen, Eline van den Broek-Altenburg gezondheidseconoom, epidemioloog en biostatisticus aan de Universiteit van Vermont (VS) maar dus ook Ronald Meester en het afgezette Kamerlid Mona Keizer aan het woord komen. Het rapport, dat in de media weinig aandacht heeft gehad, bespreekt onder andere het totale ontbreken van een visie op gezondheid, de eenzijdige kijk op cijfers en modellen waarbij criticasters als ‘desinformanten’ werden weggezet en de polarisatie waarvoor het beleid gezorgd heeft. Het rapport is te lezen op