Kabinet sloopt samenleving tegen advies ambtenaren in
💨
Datum: 29 januari 2022
Mens en Macht
Jeroen Arents, Karel Beckman
Topambtenaren van het ministerie van Financiën, Sociale Zaken en Economische Zaken hebben vanaf het begin van de coronacrisis gewaarschuwd voor de desastreuze effecten van de coronamaatregelen, maar met hun adviezen is niets gedaan. Dit blijkt uit documenten die eind december zijn vrijgekomen naar aanleiding van diverse WOB-verzoeken. Juristen Jeroen Pols en Maria-Louise Genet zien de documenten als bewijs dat het kabinet de samenleving “bewust heeft gesloopt”.
De hoogste ambtenaren van de ministeries van Financiën, Sociale Zaken en Economische Zaken – de zogeheten trojka – hebben vanaf maart 2020 en tenminste tot mei 2021 hun ministers steeds weer gewezen op de rampzalige effecten van maatregelen als schoolsluitingen, gedwongen thuiswerken, sluiting van winkels en horeca en het ontmoedigen van sportactiviteiten. Ze hebben daarbij benadrukt dat er geen bewijs was voor positieve effecten van de maatregelen. Ook hebben ze aangegeven dat jongeren en sociaal zwakkeren onevenredig werden benadeeld door de maatregelen.
Een en ander blijkt uit een serie beleidsstukken die zijn vrijgegeven naar aanleiding van WOB-verzoeken en die door de Rijksoverheid zijn gepubliceerd op een speciale website, wobcovid19.rijksoverheid.nl. Het gaat in totaal om zo’n 13.000 pagina’s tekst. Juristen Jeroen Pols en Maria-Louise Genet, betrokken bij de organisatie Viruswaarheid, hebben een deel daarvan geanalyseerd en komen tot dramatische bevindingen. “Uit deze stukken blijkt dat het kabinet wist dat er geen aantoonbare positieve gevolgen zaten aan de maatregelen,” zegt Pols. “Alleen maar negatieve. Toch gingen ze ermee door.” Genet: “Ze hebben de samenleving doelbewust gesloopt.”
Zo adviseerden de ambtenaren voor ieder kabinetsberaad dat de scholen open moesten. “Sluiting van het primaire en voortgezet onderwijs brengt grote, permanente maatschappelijke en economische schade met zich mee,” schreven zij. Leerlingen leren “gemiddeld niets” bij afstandsonderwijs en leerachterstanden worden groter. Ze zullen op latere leeftijd zelfs op “inkomensverlies” moeten rekenen. Niettemin volhardde het kabinet in schoolsluitingen.
De ambtenaren waarschuwden ook voor de negatieve effecten van gedwongen thuiswerken en andere contactbeperkende maatregelen. Die zouden leiden tot “permanente schade” voor het individu en “hoge maatschappelijke kosten”, waaronder een negatieve impact op sociale contacten en een toename van vereenzaming. Ze constateerden dat tijdens de eerste lockdown 25.000 extra kinderen het slachtoffer werden van mishandeling. Invoering van een avondklok omschreven zij als een rigoureuze maatregel “die sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer was voorgekomen.” Dit was een argument dat door onder meer FVD in de Tweede Kamer werd aangevoerd, die enorme kritiek kreeg op deze vergelijking.
De ambtenaren zijn ook zeer kritisch over de sluiting van winkels, horeca en contactberoepen. Zij stellen dat de sluitingen ondernemers “ieder perspectief ontnemen om door te gaan” en waarschuwen voor psychologische gevolgen en oplopende werkloosheid onder een groep werknemers die toch al kwetsbaar is, met flex- en nul-uren contracten. De gevolgen van de sluiting van niet-essentiële detailhandel en van de horeca omschrijven zij als “zeer ernstig”. Hetzelfde geldt voor het beperken van thuisbezoek. Het stopzetten van sportbeoefening “raakt een grote groep mensen” en leidt tot “permanente gezondheidsschade”.
In de beleidsadviezen wordt benadrukt dat de groepen die lijden onder de maatregelen niet profiteren van de baten. “Er is sprake van een forse herverdeling [van inkomsten] van jongere naar oudere generaties”. Kleine ondernemers “eten hun pensioen op. De opgelopen staatsschuld moet door de jongere generaties worden betaald.
In de beleidsadviezen wordt onderstreept dat hoe langer de maatregelen duren, hoe negatiever de effecten. Ook wordt gewezen op het “cumulatieve” effect van de maatregelen – dat is groter dan wanneer je de effecten van maatregelen individueel bekijkt. Verder dringen ze er bij hun ministers op aan dat zij ervoor zorgen dat in het kabinetsberaad ook “het sociaal-maatschappelijke beeld” wordt betrokken, en niet alleen wordt gekeken naar epidemiologische gegevens. “U kunt aangeven dat van een integrale toets geen sprake is omdat dan alle effecten geschat hadden moeten worden en hadden moeten worden afgezet tegen het effect op het virus.” Elders schrijven de ambtenaren: “U kunt herhalen dat we appels en peren vergelijken als we wel van het OMT te horen krijgen wat het effect is van de avondklok maar niet weten wat het effect is van maatregelen zoals het sluiten van onderwijs, detailhandel en contactberoepen.”
Duidelijk is dat er met de adviezen van de ambtenaren niets is gedaan. Ze geven dat zelf ook aan. Ze klagen er bijvoorbeeld over dat het ministerie van Volksgezondheid “de suggestie wekt” dat er met andere ministeries wordt overlegd, maar dat dit in de praktijk niet het geval is. Ze melden ook dat ze “niet te spreken “ zijn over “het proces dat de NCTV in deze hanteert”. Het kabinet zou media-optredens van het OMT moeten beperken, zeggen de ambtenaren van Financiën, en OMT-leden moeten opdragen zich “te onthouden van normatieve uitspraken”.
Pols zegt dat hij sterk de indruk heeft dat de NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid), die voor het ministerie van Justitie en Veiligheid het coronabeleid coördineert, alle belangrijke beslissingen neemt. “De NCTV bepaalt alles. Het OMT past de adviezen aan op de maatregelen die ze willen doorvoeren, VWS ramt ze er doorheen, de rest staat buitenspel.” Volgens Pols blijkt uit de beleidsstukken dat de maatregelen een doel op zich waren, en nooit bedoeld zijn geweest om gezondheidsschade of maatschappelijke schade te beperken. “Er is geen kosten-batenafweging geweest. Er is ook geen exit-strategie.”
Hij wijst erop dat ook de juridische toelaatbaarheid van de maatregelen op geen enkel moment is onderzocht. “In het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is heel duidelijk aangegeven en wat voor criteria een regering moet voldoen als zij dit soort noodmaatregelen neemt. Dit is vastgelegd om te voorkomen dat regeringen gebruik maken van een noodtoestand om een machtsgreep te plegen. Maar dat is genegeerd. Dit is een machtsgreep.”
Wil je meer weten?
Wil je meer weten?
Koop de nieuwste editie bij jou in de buurt, of bestel deze editie.