^DeAndereKrant

Eind vorig jaar presenteerde de NPO de goed gemaakte jeugdserie Zenith, die op een speelse manier flirtte met thema’s als robotisme en transhumanisme. De serie begint met kinderrobot Olivia (Zoë Atsma), die tegen een andere kinderrobot Zoë (Josephine Arendsen) opschept dat zij moeiteloos 250 talen spreekt en al op haar 13e kan autorijden. Zoë reageert jaloers. Ze is er op dat moment nog maar net achter dat ze zelf een zogenaamde cyborg - half robot, half mens - is, maar wel eentje, zo leren we later in de serie, die in staat is tot het ontwikkelen van emoties. Samen met de andere robots in haar dorp wordt Zoë opgenomen in een geheime sekte onder leiding van robot Benjamin, die het transhumanisme aanbidt en oude mensen hekelt vanwege hun feilbaarheid. “Gelukkig sterven deze mensen spoedig uit”, horen we hem beweren, “zij zullen onze technologische vooruitgang toch alleen maar frustreren. De toekomst is van ons”.

Een andere recente serie van de NPO is Cast, over een castingbureau dat gecanceld wordt nadat de directeur beschuldigd is van seksueel grensoverschrijdend gedrag met twee jonge, net afgestudeerde actrices. ‘De boze witte man’ wordt in deze comedyserie, die bol staat van de transgenders en non-binairen, volledig geridiculiseerd en gedemoniseerd.

Arcadia doet hier nog wat scheppen bovenop. Deze grensverleggende serie van KRO-NCRV, met een productiebudget van een miljoen euro per aflevering en steun van onze Duitse buren als co-producent, toont een maatschappij waarin individuele vrijheid volledig ondergeschikt is aan het belang van de staat. De serie laat ons nadenken over de verstrekkende gevolgen van een samenleving die bepaald wordt door een burgerscore of sociaalkredietsysteem.

Het verhaal is even spannend als unheimisch: in Arcadia is alles perfect geregeld voor degenen die voldoende scoren in het meedogenloze sociaalkredietsysteem genaamd Het Schild, waarin mensen worden beoordeeld op hun gedrag en prestaties. Hoe hoger de score, hoe meer voordelen mensen genieten, zoals toegang tot betere banen en huisvesting, terwijl een lage score kan leiden tot discriminatie en uitsluiting. De prijs voor deze schijnbare harmonie is hoog: onder de oppervlakte van het strakke systeem woekert een diepgeworteld gevoel van onbehagen en angst. De druk om te voldoen aan de normen van het systeem is enorm.

Regisseur Tim Oliehoek, die niet met De Andere Krant wilde praten, vertelt op de website van dagblad Tubantia dat hij tijdens het maken van de serie een vroege versie tegenkwam waarin de schrijvers meer nadruk wilden leggen op de Covid-actualiteit, met onder andere de 1,5 meter afstand en mondkapjes in het scenario. Oliehoek en zijn team besloten uiteindelijk dit niet te doen. Zij waren ervan overtuigd dat kijkers geen behoefte hadden aan nog meer Covid-gerelateerde inhoud. De serie, die iets weg heeft van buitenlandse producties als The Handmaid’s tale en Black mirror, roept intrigerende vragen op over de rol van de staat en het recht van de sterkste. Een van de hoofdrolspeelsters, Monic Hendrickx stelt op de website van de NPO dat de serie ons confronteert met de harde realiteit van een maatschappij waarin mensen worden gereduceerd tot cijfers.

Moeten tegenstanders van de controlemaatschappij daarom blij zijn met Arcadia - dat paradijs betekent? De bekende Belgische filmregisseur Lukas Dhont, die onlangs een meesterwerk produceerde met de film Close, is tegenover De Andere Krant positief. “Arcadia doet denken aan de meest dystopische sciencefictionverhalen. Ik was ook erg onder de indruk van de andere NPO-series zoals Zenith. Kunstmatige intelligentie, brein-emulatie, cyborgs: het is goed dat deze series ons laten inzien dat utopisten, die er obsessief naar streven het leven naar hun hand te zetten, vergeten dat het echte leven bestaat bij de gratie van frictie en imperfectie. Geen vis kan leven in zuiver water.”

Op Twitter bracht Arcadia echter een golf van afkeuring teweeg onder twitteraars, die de productie beschouwen als woke propaganda en een zorgwekkende voorbereiding op een sociaalkredietsysteem. “Arcadia is mentale voorbereiding op wat ze voor ons in petto hebben: het digitale sociaalkredietsysteem. Dit is niets anders dan vuile propaganda om jou te indoctrineren. Val dit aan! Het is vergif!”, meldde een zekere Leonard. Twitteraar Arne van Nugteren: “Wat een lang spotje van D66 dacht ik, maar het bleek een nieuwe serie te zijn.”

Andere critici spreken van predictive programming: NPO en andere media bereiden ons zo voor op nieuwe, grote maatschappelijke veranderingen. “Al kost het mij een vol scorepunt op mijn social credits”, schrijft KlausSchwab521 op Twitter, “maar ik ga afhaken bij Arcadia. Deze op China of Noord-Korea lijkende series kosten mij te veel verbeelding en energie.”

In de podcast Bakkie met Bergsma #4 bespraken Sietske Bergsma en schrijver/dichter Jan Bennink Arcadia. “Of het is een soldering van de overheid om de reacties op de series alvast te toetsen”, suggereert Bennink, “of het is predictive programming onder de noemer amusement, zodat de stap voor de overheid straks niet zo groot is”. Bergsma benadrukt dat we psychologisch gezien allang in Arcadia leven. “Als kikkers in een pan die langzaam wordt opgewarmd, kijken we naar fictieve kikkers in een andere pan, die een kookpunt bereikt. En dat beschouwen we dan als entertainment.”

Een woordvoerder van de NPO zegt dat de publieke omroep ernaar streeft “zoveel mogelijk verschillende ­verhalen te vertellen voor een zo breed ­mogelijk publiek. De in fictieseries ­behandelde thema’s worden samen met de verant­woordelijke omroepen bepaald en niet ingegeven door VN-doelen.” Irene van Noort, marketingcommunicatie-adviseur van KRO-NCRV geeft aan dat “fictie zich bij uitstek leent om moeilijke thema’s voor het voetlicht te brengen zodat de kijker zelf aan het denken gezet wordt”. Ze snapt dat mensen vergelijkingen maken met China, waar op enkele plekken al een sociaalkredietsysteem actief is, “maar deze serie is puur fictief. Geheel zelf bedacht en gecreëerd”