^DeAndereKrant

Minister De Jonge blijkt rechtstreeks in conflict te zijn geweest met het RIVM over het coronadashboard, een belangrijk instrument in het beleid. Dat meldde een absoluut aantal ‘positieve tests’. Het RIVM wilde logischerwijs dat daarbij ook werd aangegeven hoeveel tests waren afgenomen, omdat anders een vertekend beeld ontstaat. Hoe meer tests er worden afgenomen, hoe meer positieve uitslagen er immers zijn. Maar De Jonge ging daar niet mee akkoord. “Hij wilde alleen het absolute aantal positieve tests”, legt Van der Vegt uit. “Dat is de reden geweest dat we maandenlang hebben gehoord dat de besmettingen ‘opliepen’. Die informatie zei niets over de echte situatie in Nederland.”

Het RIVM heeft echt zijn best gedaan om zuiver te rapporteren, stellen de onderzoekers. Het RIVM besloot zelfs het coronadashboard uit zijn takenpakket te verwijderen. “Groot nieuws, maar het heeft nooit in de media gestaan.”

Uit de documenten blijkt ook dat de regeringsinstanties voortdurend bewust hun boodschappen ‘frameden’. Dit woord wordt regelmatig gebruikt in de documenten. Zo schrijft een ambtenaar: “Welke framing omtrent de teststraat levert meer thuisblijfgedrag op?” Het NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebedreiging en Veiligheid), dat een belangrijke rol speelt in het coronabeleid, schrijft: “Laat meer beelden van coronalongen zien.” In een ander document wordt aanbevolen “de druk op de zorg” te benadrukken.

Een ander frame dat wordt gehanteerd, om de coro­na­pas aan de bevolking te verkopen, is “door te zeggen dat anders de ic’s overbelast raken.” Over de corona-­app ontstond in 2020 de nodige controverse rondom de juridische haalbaarheid. Een ambtenaar stelt: “Tot het wetsvoorstel er is, stellen wij voor het te framen als een experimenteerfase.” Van der Vegt en Aukema noemen de voortdurende nadruk op het framen door de overheid “ontluisterend”.

In december 2019 richtte het ministerie van Defensie een eenheid op, het LIMC (Land Information Manoeuvre Centre) die burgers ging controleren en sturen op hun gedrag. Van der Vegt: “Uit de documenten blijkt dat ze ­politici en burgers volgden. Het is niet eens desinformatie die ze volgen, maar mensen die dingen plaatsen die tegen het overheidsnarratief ingaan, en die een groot bereik hebben op social media. Daar haken ze op in. Personen worden met naam en toenaam genoemd”. De critici kregen een rood kleurtje bij hun naam.

Uit de documenten blijkt dat het ministerie van Defensie geen juridisch mandaat had voor dergelijke activiteiten. Dat zou alleen mogen onder de Politiewet. Vanuit het ministerie wordt herhaaldelijk gevraagd om een wettelijke regeling voor het LIMC. Vervolgens wordt aan de bijeenkomsten van het LIMC een politiefunctionaris toegevoegd. De documenten laten ook zien dat het team werkt op basis van Behavioural Dynamics Methodology (DSM), een manier om gedrag van mensen te analyseren en sturen. Voorheen werd dit door veiligheidsdiensten ‘psy-ops’ genoemd, psychologische operaties.

De overheid moet binnen 8 weken reageren op een Wob-verzoek. De Jonge wist dat tot anderhalf jaar te rekken. Hij negeerde daarbij gerechtelijke uitspraken, die leidden tot boetes voor het ministerie. Uit de uiteindelijk gepubliceerde Wob-documenten blijkt dat De Jonge vaker zijn eigen regels erop nahield. Uit e-mails die dateren van eind mei 2020: “Een ambtenaar schrijft: ‘Hij (de Jonge) wil de nota’s niet meer via zijn VWS-mailaccount ontvangen, maar geprint in zijn tas’. Daarmee lijkt hij geen sporen na te willen laten. Ook wordt duidelijk dat De Jonge mails op zijn privé iCl­oud-mail wil ontvangen, wat verboden is voor beleidstukken en al helemaal voor vertrouwelijke stukken. Soms stuurt hij documenten van zijn ­iCloud naar zijn VWS-mail.” Ambtenaren van VWS hebben moeite met deze manier van doen. “De vertrouwelijke mail mag niet naar zijn privé-mailadres. Daar krijg je gedoe mee”, schrijft er één. Een ander: “Er komt een moment dat we ook zonder zijn toestemming gaan sturen, al was het maar voor de parlementaire geschiedschrijving en een mogelijk Wob-verzoek”. En: ‘Hij (De Jonge dus) creëert een boel verwarring. Zoals altijd”.

Het kabinet en Hugo de ­Jonge weigeren tot op heden het feitenrelaas rond de omstreden mondkapjesdeal met Sywert van Lienden vrij te geven. De Volkskrant maakte al duidelijk dat De Jonge er bij zijn hoogste ambtenaar, Bas van den Dungen, op aandrong contact te leggen met zijn toenmalige CDA-partijgenoot, ondanks dat deze zakenman eerder was afgewezen door het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), de centrale inkooporganisatie. Aukema toont aan dat de bemoeienis van De Jonge nog veel verder gaat. “Deal absoluut niet als concurrerend initiatief positioneren. Concurrerend initiatief slaat nergens op”, tikt de minister op 10 april 2020 naar Van den Dungen. “De aanbestedingsregels zijn overtreden”, leidt Aukema af uit de documenten. “De concurrentie is actief tegengewerkt.” Later werden er – ondanks het overschot - bij Van Lienden toch veertig miljoen mondkapjes gekocht met belastinggeld.

Het onderzoeksteam is momenteel bij september 2020 en gaat gestaag door met het naar boven halen van informatie. De verwachting is dat dit zeker nog een half jaar duurt. “Lang niet alle Wob-verzoeken zijn al vrijgegeven”, aldus Van der Vegt.

Het is “een hels karwei”, zo stelt Marc van der Vegt, om door de tienduizenden documenten te scrollen. Een van de data-analisten heeft er een programma ervoor ontwikkeld, dat het zoeken versnelt. Toch blijft het monnikenwerk. “Het zijn allemaal losse documenten, maar ze liggen niet in een tijdlijn op chronologische volgorde of thematisch geordend. We werken met zoektermen en koppelen dan de puzzelstukjes aan elkaar.” Het team probeert de informatie die ze vinden “vrij van politieke kleur, zo neutraal mogelijk” te delen in zogenaamde Twitter-draadjes – opeenvolgende korte berichten die een verhaal vormen, voorzien van het Wob-document zodat mensen het kunnen nalezen. De data-analisten hebben een gezamenlijk doel: “Om eraan bij te dragen dat Tweede Kamerleden beschikken over de juiste informatie bij het uitvoeren van hun controlerende taak.” Iedereen kan de Wob-documenten zelf downloaden en inzien via wobcovid19.rijksoverheid.nl U kunt de onderzoekers vinden op Twitter: Marc van der Vegt: @VegtDoor, Wouter Aukema: @Waukema