^DeAndereKrant

PvdA-kamerlid Astrid Oosenbrug diende in 2014 een motie in die het kabinet opriep alle inkoopdata van de ministeries openbaar te maken. Het kabinet gaf gehoor aan deze oproep en geeft sindsdien jaarlijks inzage in alle inkopen die zijn gedaan op de website data.overheid.nl. De zogenoemde Open Inkoopdata Rijk waren tot nu toe moeilijk doorzoekbaar. De applicatie van Aukema, die afgelopen vrijdag online ging, heeft hier verandering ingebracht. Met behulp van de applicatie is het mogelijk te focussen op leveranciers en kunnen trends in het uitgavenpatroon van de overheid zichtbaar worden gemaakt. Het was voor Strikkers aanleiding om het publiek uit te nodigen eens een kijkje te nemen in “deze schat aan informatie die nog niet is aangeraakt door de algehele journalistiek”.

De zoektocht van Strikkers begon nadat ze in contact was gekomen met een vrouw die betrokken is geweest bij de inkoop van diverse ministeries. De inkoopspecialiste wekte haar belangstelling voor de ruim 5 miljard aan uitgaven die in 2020 gedaan zijn door het ministerie van VWS, dat destijds geleid werd door gezondheidsminister Hugo de Jonge. Samen gingen ze op onderzoek uit. Een jurist en een beleidsadviseur bij de overheid sloten zich bij hen aan.

De twee maanden aan onderzoek die Project Claritas er inmiddels op heeft zitten, hebben nog niet geleid tot wereldschokkende ontdekkingen, maar wel tot een aantal interessante constateringen. Zo blijkt dat een klein aantal leveranciers een groot deel van het publieke geld krijgt. Slechts 40 van de 65.105 leveranciers ontvingen in 2020 38 procent van alles wat de Rijksoverheid uitgaf aan goederen en diensten. Het meeste geld ging naar advocatenkantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn NV, aannemersbedrijf Heijmans Infra en hulpmiddelenzorgbedrijf Mediq Nederland BV. Hoeveel zij precies kregen is uit de inkoopdata echter niet te herleiden, maar elk van hen ontving tenminste 150 miljoen euro. “De inkoopuitgaven van ministeries staan genoteerd als gestaffelde bedragen”, legt Strikkers uit. “Zo betekent staffel 12 dat een ministerie in een bepaald jaar bij een bepaalde leverancier tussen de 100 en 150 miljoen euro heeft ingekocht en staffel 13 dat er meer dan 150 miljoen is uitgegeven.” Hoger dan staffel 13 gaat het niet, zodat uit de inkoopdata niet duidelijk wordt wat de drie grootste leveranciers van de Rijksoverheid maximaal aan belastinggeld hebben opgestreken.

In het geval van Mediq is bekend dat het heel veel meer was dan 150 miljoen. Uit vragen van de Algemene Rekenkamer bleek dat het hulpmiddelenzorgbedrijf in 2020 ruim 1,2 miljard heeft ontvangen van het ministerie van VWS. Mediq werkte als uitvoerende partij voor het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Het LHC is door toenmalig gezondheidsminister De Jonge in het leven geroepen om in medische hulpmiddelen te voorzien in de coronacrisis. “Duidelijk is ook dat de mondkapjesdeal van Sywert van Lienden onderdeel uitmaakt van dit grote bedrag”, zegt Strikkers.

Veel geld gaf het Rijk verder uit aan leveranciers die hun identiteit niet prijs wilden geven: in totaal meer dan 150 miljoen euro in 2020. “De applicatie van Aukema maakt wat dat betreft een opmerkelijke trend zichtbaar”, merkt Strikkers op. “In de jaren 2015 tot en met 2019 maken de ministeries nog weinig gebruik van anonieme posten. Dit explodeert in 2020, het jaar van het begin van de coronacrisis. Vooral bij het ministerie van Justitie en Veiligheid zien we een enorme toename van 18 naar ruim 13 duizend anonieme posten. Deze anonieme leveranciers zijn bijna allemaal ondergebracht in staffel 1. Dit betekent dat ze tot 10.000 euro betaald kregen.” Strikkers vermoedt dat dit iets te maken heeft met de inzet van zogeheten influencers. Het kabinet maakte in 2020 bekend dat het jonge mensen met een groot bereik op sociale media zou inzetten voor de Alleen Samen-campagne die het coronavirus moest indammen. Slechts tien van hen zouden hiervoor betaald krijgen. In vergelijking met andere landen zouden dat er weinig geweest zijn. Zo heeft de Portugese overheid vijfduizend influencers gerekruteerd en getraind, meldde eerder dit jaar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Twee vreemde uitgaven die Project Claritas aantrof in de aankoopdata waren de tientallen miljoenen die het ministerie van Justitie en Veiligheid in 2019 en 2020 zou hebben overgemaakt naar de Stichting Kruisen en Kapellen in de Limburgse gemeente Tegelen. “Dit vonden wij een vreemde kostenpost”, zegt Strikkers. “Helemaal toen wij zagen dat deze stichting enkel één kapel bezit waar kaarsen worden gemaakt. Bij de Kamer van Koophandel is enkel een uittreksel te vinden van deze stichting, maar statuten of jaarrekeningen ontbreken. We hebben contact opgenomen met de penningmeester Theo Thurlings.

Hij reageerde zeer verbaasd over dit grote bedrag en gaf aan dat de stichting nooit meer dan 10.000 euro op haar bankrekening heeft staan. Ook het Bisdom Roermond, waar deze stichting onder valt, zegt hier niets van te weten.” De Andere Krant heeft het ministerie om een reactie gevraagd. Dat laat bij monde van persvoorlichter Alrik van Loon weten dat er sprake is van een misverstand. “De Stichting Kruisen en Kapellen is geen leverancier van het ministerie. De betalingen betreffen de Stichting Forensisch Psychiatrisch Instituut De Rooyse Wissel. Het lijkt erop dat er een verkeerde koppeling is gemaakt met het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Het is inmiddels aangepast.”