^DeAndereKrant

De beroemde schrijfster J.K. Rowling werd op de reünie van haar eigen Harry Potter-films wegens beschuldigingen van transfobie op Twitter tot persona non grata verklaard. Academische loopbanen van verschillende professoren vielen in duigen doordat hun uitspraken schuurden bij hun studenten. Liefhebbers van Russische literatuur zagen hoe hun geliefde Dostojevski, Tsjechov en Tolstoj uit de schappen van westerse boekhandels en bibliotheken werden verbannen. De lijst is inmiddels eindeloos.

Met zijn derde meesterwerk Tár heeft filmregisseur Todd Field, bekend van de bekroonde film Little Children uit 2006, zich als een van de eerste filmregisseurs in het moeras van de cancel culture gestort. De Amerikaanse pers roemde de gedurfde benadering van Field, die zelfs werd genomineerd voor een aantal Oscars, maar uiteindelijk niet in de prijzen viel.

Tár is een meeslepend relaas over de neergang van een befaamde dirigente, die bedolven wordt onder schandalen. De film behandelt op een grondige manier de complexe dilemma’s van een samenleving die kunstenaars en artiesten steeds vaker louter afwijst vanwege hun gedrag en stelt daarbij ook terecht de prangende vraag hoe dit kan.

Het verhaal draait om Lydia Tár, vertolkt door Cate Blanchett. Zij is een 49-jarige bejubelde lesbische chef-dirigente van het gerenommeerde Berliner Philharmoniker Orkest. Met haar op maat gemaakte pakken en kasjmier truien, haar toewijding aan NPR Radio en een indrukwekkende verzameling prijzen - waaronder een PhD, Emmy, Grammy, Oscar en Tony - is Tár een verbluffende verschijning in haar vakgebied. Haar vrouw, Sharon Goodnow (Nina Hoss), een talentvol concertmeester binnen het muziekensemble, en haar persoonlijke assistente Francesca Lentini (Noémie Merlant), vormen haar steunpilaren in de veeleisende wereld waarin ze leeft. Haar toegewijde assistente Francesca navigeert haar door een uitdagende symfonie van verplichtingen, variërend van het werven van welgestelde geldschieters, het begeleiden en beoordelen van jonge musici, tot het herpositioneren van doorgewinterde leden binnen het orkest en het ontwijken van hongerige paparazzi. Op nauwkeurig afgemeten momenten serveert Francesca Lydia’s matcha-thee en herinnert ze haar eraan dat het tijd is om haar dochter Petra van school op te halen.

Maar er zijn ook de nodige dissonanten in Lydia’s – tot dan toe – harmonieuze wereld. Een abrupte confrontatie met de homoseksuele, zwarte student Max werpt een schaduw over haar imposante façade. Max, die zichzelf identificeert als een “Bipoc pan-gender persoon” en een “snowflake” - een overgevoelig persoon, betoogt dat Bachs muziek onverteerbaar is. Niet vanwege de muzikale inhoud, maar omdat de componist een witte cisgender man was die bekend stond om zijn vrouwenhaat. Er ontbrandt een verhit debat tussen de twee, waarin Lydia krachtig pleit voor het onderscheid tussen de kunstenaar en de kunst die zij creëren. Ze waarschuwt Max dat wanneer Bachs talent enkel wordt teruggebracht tot zijn persoonlijke eigenschappen, we ons in gevaarlijke wateren begeven. Max, sterk beïnvloed door het wokisme, blijkt veel intoleranter te zijn dan Lydia. Hij is een ster in het bekritiseren van iemands karakter in plaats van de inhoud van iemands betoog of artistieke creatie. Lydia waarschuwt Max voor de negatieve impact van sociale media. Plotseling realiseer je je als kijker dat er meer tijd tussen twintigers en (late) veertigers zit dan ooit tevoren. Alsof ze compleet verschillende talen spreken. Babel 2.0.

Deze intense confrontatie bereikt een onverwachte climax wanneer een video van het conflict tussen Lydia en Max opduikt op sociale media, waarin Lydia’s woorden en acties volledig uit hun verband worden getrokken. Het filmpje gaat viraal en toont Lydia als een gevaarlijke maniak die haar leerlingen ongepast benadert, wat haar in een precaire situatie met haar werkgever en andere studenten brengt. Tegelijkertijd wordt Francesca geconfronteerd met alarmerende e-mails van een voormalige studente van Lydia, een zekere Krista, die beweert dat Lydia verantwoordelijk is voor haar psychische klachten en haar isolement. Lydia wuift de beschuldigingen weg en vraagt Francesca alle banden met Krista te verbreken. Tot overmaat van ramp pleegt Krista zelfmoord en moet Lydia imagoschade zien te beperken. Ze instrueert Francesca alle correspondentie met Krista te wissen. Haar situatie wordt echter alleen maar nijpender wanneer een aantrekkelijke Russische celliste arriveert en Lydia’s verlangens op de proef stelt. Terwijl haar leven instort, wordt Lydia geplaagd door slapeloosheid en auditieve dissonanties. Toch moet ze, ondanks deze ongemakken, Gustav Mahler’s Vijfde symfonie tot een goed einde brengen, al lijkt dat inmiddels een onmogelijke missie geworden te zijn.

Wat Fields filmscenario en regie zo meeslepend maakt, is de nuance waarmee hij Lydia’s neerval neerzet. Hij herinnert ons eraan dat Lydia niet geheel schuldig is. Field laat ons ook haar kwetsbare kanten zien, zoals de momenten wanneer ze liefdevol zorgt voor haar echtgenote met een hartaandoening, of haar dochtertje beschermt tegen de terreur van pestende klasgenoten. Tegelijk schuwt hij het niet, ook haar manipulatieve kant en haar verlangen naar adoratie, vooral van de jonge vrouwen in het orkest, in beeld te brengen.

De film is een overduidelijke reflectie op de huidige cancelcultuur. Het is zelfs een anti-cancelcultuur-film te noemen, omdat Tár doelbewust ingaat tegen de onderliggende mechanismen van het ‘cancelen’: het in de ban doen van een ander om onszelf moreel te zuiveren. Het sterkste punt van de film Tár is dat dit gebeurt zonder stelling te nemen. De film stelt voornamelijk open vragen als: is het alleen mogelijk om de top te bereiken in onze wereld door anderen (bijna) te misbruiken? Het doet de kijker wellicht denken aan Matthijs van Nieuwkerk – die eind vorig jaar gecanceld werd wegens zijn tirannieke gedrag achter de schermen bij De wereld draait door. Bij het kijken naar Lydia Tár begin je je automatisch af te vragen of de verhalen over iemand met zo’n status echt zijn, of dat er sprake van overdreven geruchten zijn, bedoeld om de woke-ideologie te ondersteunen. Fields vakmanschap en inzicht in menselijke interacties, maken het verhaal niet alleen meeslepend, maar dwingen ons ook om onze eigen morele grenzen en overtuigingen te evalueren. De regisseur schept een opwindend, cinematografisch en journalistiek epos dat zowel verontrustend als verhelderend is. Het dwingt ons tot een diepere reflectie over de complexiteit van kunst en cultuur in onze hedendaagse tijd.