^DeAndereKrant

We kennen allemaal het 2-dimensionale schaakspel, dat wordt gespeeld op een plat bord, met witte en zwarte stukken. Het basisidee is dat er twee teams zijn, die elkaar – door het verschuiven van stukken op het 2D-bord – schaakmat proberen te zetten. In de loop der jaren zijn er ook verschillende pogingen geweest 3D schaakspellen te ontwikkelen. Die derde dimensie verandert het spel en de mogelijke zetten. Het 2D schaakbord is vaak gebruikt als metafoor voor geopolitieke dynamiek. Het grote spel van de geopolitiek is het verkrijgen van zoveel mogelijk ‘vierkantjes’ (land) op het geopolitieke schaakbord.

Nu, in de 21e eeuw zien we een vergelijkbaar ‘spel’ opkomen tussen de VS en China, of de VS en Rusland. Dat is de framing die we lezen in de massamedia. Volgens mij is de dynamiek niet zo eenvoudig als die ons wordt voorgehouden. Er zijn spelers op de levels van een 3D-bord, waar we ons niet van bewust zijn, totdat we vreemde voorvallen zien, waar op een 2D-bord opeens de zwarte en witte stukken door elkaar lopen, of dat de partijen een zet maken die erg onlogisch is. We kijken dan simpelweg naar 2D, zonder ons te realiseren dat er wellicht spelers zijn die niet bij het witte of zwarte team horen, maar wel meespelen. Als je die begint mee te nemen in je analyse, krijg je een veel beter beeld van hoe geopolitiek werkelijk werkt.

Het belang van het erkennen van soevereiniteit van staten wordt door Poetin en Lavrov altijd in speeches benadrukt. Maar wanneer het Covid betreft, gaat Rusland opvallend ver mee in het narratief. Als het voor een leek met een beetje nieuwsgierigheid eenvoudig is te zien dat het doorgestoken kaart is, dan moet dat bij de regering van Rusland ook bekend zijn. Als Rusland echt soeverein was, dan kon ze net als de voormalig president van Tanzania, John Magufuli, een paar papaya’s en geiten positief laten testen met de pcr, en zeggen ‘aan deze onzin doen we niet mee’.

Dat is een goed voorbeeld van een moment waarop het narratief dat ons wordt voorgehouden niet lijkt te kloppen. We denken dat de leider van Rusland Poetin is. Nu begrijpen we allemaal dat president Biden niet gelijk staat aan de VS, Poetin niet aan Rusland, en Xi Jinping niet aan China. Het zijn een soort boegbeelden, die een bepaalde mate van discretionaire ruimte krijgen voor het uitvoeren van agenda’s, maar alleen wanneer ze binnen bepaalde lijnen blijven kleuren. Om te begrijpen wat er in Rusland gebeurt is het belangrijk niet alleen te kijken naar Poetin, maar bijvoorbeeld ook naar de observaties van commentatoren die berichten over de ‘St. Petersburgkliek’ en anderen in posities van financiële macht in Rusland die blijkbaar regelmatig botsen met Poetin en andere ideeën hebben over wat goed buitenlands beleid is. Ze neigen meer naar toenadering tot Europa in plaats van China, en weten hun transatlantische beleid soms door te voeren. Er zijn strijdende facties binnen Rusland, en Rusland is niet simpel één coherent team onder leiding van Poetin.

Ja, dat klopt, het is een internationale kliek. Maar, ik zou niet willen zeggen dat het één groep met één agenda is. Verschillende facties werken samen én strijden onderling, afhankelijk van hun belangen. Een duidelijk voorbeeld hiervan wordt beschreven in het boek ‘Superklasse – de wereldwijde machtselite en de wereld die zij creëren’ van David Rothkopf. Voor de mensen die hem niet kennen, Roth­kopf was directeur van Kissinger Associates, het adviesbureau van Henry Kissinger. Hij schreef voor het elitevakblad Foreign Policy, en is diep verankerd in de politieke netwerken in Washington. Dus hij is geen ‘complotdenker’. In zijn boek schrijft hij dat “de wereldelite in de laatste decennia veel meer macht heeft verworven dan welke andere groep op aarde dan ook. Elk van de leden van deze superklasse heeft de mogelijkheid met regelmaat de levens van miljoenen mensen in verschillende landen te beïnvloeden, en doet dat ook. Ze vergroten hun macht door de ontwikkeling van relaties met anderen in hun klasse”. Dit komt overeen met het beeld dat ik probeer te schetsen van hoe de machtsstructuur op wereldniveau er uit ziet. Volgens Roth­kopf is het een klasse van ongeveer 6.000 mensen. Zij oefenen via hun bedrijven en instituties grensoverschrijdend en internationaal invloed uit op miljoenen mensen, zonder dat ze een officieel ambt bekleden. Ze horen niet bij de overheid, maar hebben vaak meer macht dan individuele naties.

Die vraag krijg ik vaker: als alles gecontroleerd wordt door een superklasse die beide kanten van het conflict aanstuurt, waarom zou er dan oorlog zijn? Ik denk dat op nationaal niveau, binnen Rusland, China, of de VS, de meesten een conflict tweedimensionaal zien. De spanningen tussen die landen zijn weliswaar echt. Maar hun oprechte overtuigingen worden gemanipuleerd door de superklasse, die verschillende ‘teams’ tegen elkaar opzet. De oorlog zelf is echt, maar de aanleiding en krachten daarachter liggen anders dan het tweedimensionale verhaal. Dus de echte vraag is, wanneer komt het zo uit, dat er voor de superklasse voordeel zit in de start van een oorlog. Dat zijn momenten waarop er een grootschalige oorlog kan uitbreken. Voor een historisch voorbeeld hiervan, verwijs ik je lezers naar mijn serie over de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog. In die zin denk ik dat er wel degelijk kans op een derde wereldoorlog is. Eigenlijk is die al aan de gang, het is een oorlog tegen ons. De superklasse tegen de rest.